Του Ιωάννη Χρ. Ιακωβίδη*
Κατά τους τρεις πρώτους αιώνες της ζωής της, η Εκκλησία συνήθιζε να εορτάζει μόνο την κοίμηση των Αγίων της –ακόμη και του Θεανθρώπου. Η ημερομηνία φυσικής γεννήσεως (dies natalis) δεν ενδιέφερε τους πρώτους Χριστιανούς. Οι «εθνικοί»(ειδωλολάτρες) είχαν ορισμένες μεγάλες γιορτές τις οποίες καθόριζαν φυσικά φαινόμενα, φέρ΄ ειπείν, την αφιερωμένη στον Ανίκητο Ήλιο (Sol Invictus), όταν η ημέρα αρχίζει να μεγαλώνει σε διάρκεια συγκριτικά με τη νύκτα. Πρόκειται για το χειμερινό ηλιοστάσιο ( στις 21ή 22 Δεκεμβρίου με τη μεγαλύτερη νύκτα του έτους στο Βόρειο Ημισφαίριο της Γης). Το 275 ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αυρηλιανός είχε καθιερώσει τον εορτασμό των Βρουμαλίων(εκ του Bruma=η τροπή του Ηλίου) στις 25 Δεκεμβρίου, προς τιμήν των γενεθλίων του Μίθρα, του Ανίκητου Ηλίου. Είχαν προηγηθεί τα Saturnalia< Saturnus( Κρόνος), με αναγωγή στα αρχαιοελληνικά Κρόνια. Επί Βυζαντίου, τα Βρουμάλια εορτάζονταν από τις 24 Δεκεμβρίου μέχρι τις 17 Ιανουαρίου.
Περί το 300 μ. Χ., η χριστιανική Εκκλησία, με πρώτη αυτήν της Αλεξάνδρειας, εισήγαγε στη λατρεία της τα «Επιφάνια», τα οποία εορτάζονταν στις 6 Ιανουαρίου και ήταν αφιερωμένα ταυτόχρονα στην κατά σάρκα Γέννηση και στην Βάπτιση του Χριστού. Η ημερομηνία εν συνεχεία εξαπλώθηκε στην Ανατολή. Στη Ρώμη, περίπου το 335, οι Χριστιανοί αντικατέστησαν τη λατρεία του Sol Invictus , στις 25 Δεκεμβρίου, με τα Χριστούγεννα. Ακολούθησε το 379 η εισαγωγή της εορτής στην Κωνσταντινούπολη εκ μέρους του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, στην Αλεξάνδρεια το 433 και στα Ιεροσόλυμα στα τέλη του 6ου αι. Η νέα θρησκεία δεν δίστασε να υιοθετήσει ειδωλολατρικές ημερομηνίες, για να καταστούν ευκολότερα αποδεκτά τα χριστιανικά μηνύματα.
Ποιο όμως είναι το νόημα των Χριστουγέννων; Πώς μπορούμε να βιώσουμε την ουσία της Γεννήσεως; Ο Γέροντας Παϊσιος έλεγε , μεταξύ άλλων: «(…) Τις γιορτές για να τις ζήσουμε, πρέπει να έχουμε τον νου μας στις Άγιες Ημέρες και όχι στις δουλειές που έχουμε να κάνουμε για τις άγιες ημέρες. Να σκεφτόμαστε τα γεγονότα της κάθε Άγιας Ημέρας και να λέμε την ευχή δοξολογώντας το Θεό. Έτσι θα γιορτάζουμε με πολύ ευλάβεια κάθε γιορτή. Όταν κανείς μελετάει τα γεγονότα της κάθε γιορτής, φυσιολογικά θα συγκινηθεί και με ιδιαίτερη ευλάβεια θα προσευχηθεί. Έπειτα στις Ακολουθίες, ο νους να είναι στα γεγονότα που γιορτάζουμε και με ευλάβεια να παρακολουθούμε τα τροπάρια που ψέλνονται. Όταν ο νους είναι στα θεία νοήματα, ζει τα γεγονότα ο άνθρωπος, και έτσι δεν αλλοιώνεται.
– Γέροντα, μετά την Αγρυπνία των Χριστουγέννων δεν κοιμόμαστε;
– Χριστούγεννα και να κοιμηθούμε; Η μητέρα μου έλεγε: “Απόψε μόνον οι Εβραίοι κοιμούνται”. Βλέπεις, τη νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός οι άρχοντες κοιμόνταν βαθιά, και οι ποιμένες “αγραυλούσαν”. Φύλαγαν τα πρόβατα την νύχτα, παίζοντας την φλογέρα. Κατάλαβες; Οι ποιμένες πού αγρυπνούσαν είδαν τον Χριστό(…)».
Ποια είναι στην εποχή μας η Ευρώπη που εορτάζει κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα με υλικά αγαθά, ελάχιστη πνευματικότητα, ηθική κατάπτωση και με πολιτικές και οικονομικές αντιπαραθέσεις; Ο Άγιος Νικόλαος Αχρίδος αναφέρει σχετικά: «(…)Η σημερινή Ευρώπη δεν είναι πια ούτε παπική ούτε λουθηρανική. Είναι πια κάτι μακριά από τα παραπάνω… Η Ευρώπη είναι πλέον κοσμική και δεν έχει πλέον τη βούληση να ανεβεί στον ουρανό. Δεν επιθυμεί να ανυψωθεί ούτε με το διαβατήριο του αλάνθαστου πάπα ούτε επιθυμεί να ανυψωθεί με την κλίμακα της ανθρώπινης λογικής των Προτεσταντών. Γενικότερα αρνείται να ταξιδέψει από αυτόν τον κόσμο. Επιθυμεί να παραμείνει σ’ αυτόν τον κόσμο. Θέλει ο τάφος της να είναι εκεί που είναι το λίκνο της. Δεν γνωρίζει τίποτε για τον κόσμο. Δεν αισθάνεται την ουράνια οσμή. Δεν βλέπει στα όνειρά της αγγέλους και αγίους. Δεν επιθυμεί να ακούσει για την Παναγία. Η ακολασία της δυναμώνει το μίσος της για την παρθενία(…)».
Την 1η Δεκεμβρίου 2024, διοργανώθηκε ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου στο Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης «Ανδρέας Λεντάκης» εκδήλωση για τα έθιμα των Χριστουγέννων, τον καταναλωτισμό και τη σχετική πολιτιστική βιομηχανία. Ομιλητές ήταν οι Εμμανουήλ Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης με θέμα « Έθιμα των Χριστουγέννων στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό» και Γεώργιος Κούζας , επίκουρος Καθηγητής Αστικής Λαογραφίας , του Τμήματος Φιλολογίας και Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Χριστούγεννα, καταναλωτικές πρακτικές και πολιτιστική βιομηχανία».
Βλ. ενδεικτικά:
– Σοφία Καυκοπούλου , «Η καθιέρωση εορτασμού των Χριστουγέννων την 25η Δεκεμβρίου», https://www.pemptousia.gr, 25 Δεκεμβρίου 2016
-«Χειμερινό Ηλιοστάσιο – Αφιέρωμα – Σαν Σήμερα», στο https://www.sansimera.gr
-«Ο Άγιος Παΐσιος για τα Χριστούγεννα», στο https://www.kalavrytanews.com, 24 Δεκεμβρίου 2023
– Άγιος Νικόλαος Αχρίδος , «Η Ευρώπη είναι ο θάνατος και ο Χριστός η ζωή», στο https://www.koinoniaorthodoxias.org › , 12 Δεκεμβρίου 2024
-«EΘIMA, KATANAΛΩTIΣMOΣ KAI ΠOΛITIΣTIKH BIOMHXANIA …», στο https://ledakis.gr › Εκδηλώσεις, 01/12/2024
*Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, φιλόλογος, ιστορικός , πολιτικός επιστήμων και συγγραφέας
