Του Ανδρέα Βορύλλα, βουλευτή Β2 Δυτικού Τομέα Αθηνών
Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που αναπτύχθηκε για να δώσει ώθηση στις οικονομίες της Ευρώπης που είχαν εγκλωβιστεί από την πανδημία της Covid, δημιουργήθηκε επίσης για να οικοδομήσει ένα ψηφιακό, πιο πράσινο και ισχυρότερο μέλλον.
Έκτοτε πριν συνέλθουμε από την πανδημία, η Ευρώπη πλήγεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ενεργειακή κρίση και τον υψηλό πληθωρισμό.
Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ορίζει ότι η Ελλάδα πρέπει να πληρωθεί συνολικά 35,95 δισ. ευρώ (τα 18,22 δισ. ευρώ ως μη επιστρεπτέα στήριξη και τα 17,73 δισ. ευρώ ως δάνεια).
Σύμφωνα με τον Κατάλογο με τους 100 τελικούς αποδέκτες με την υψηλότερη χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας τον Νοέμβριο του 2023, η συνολική χρηματοδότηση ανέρχονταν σε 12 δις ευρώ, δηλαδή απορρόφηση περίπου 36%.
Ωστόσο τα προβλήματα είναι μπροστά μας ακόμα, με τα πιεστικά χρονοδιαγράμματα του Ταμείου Ανάκαμψης να χτυπούν καμπανάκι, ο κατασκευαστικός κλάδος ζητά την άρση εμποδίων, όπως με τις εγγυητικές επιστολές και τις απαλλοτριώσεις, ώστε να μην χαθούν πόροι και να μην ναυαγήσουν δημοπρατήσεις που είναι σε εξέλιξη.
Στις χρόνιες παθογένειες προστίθενται οι νέες προκλήσεις, όπως η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού και η κλιματική αλλαγή που διαμορφώνει ένα διαφορετικό τοπίο για τις υποδομές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αποκατάσταση της Θεσσαλίας από τις καταστροφές του Daniel θα αποστερήσει 1,5 δισ. ευρώ από άλλα έργα υποδομών, όπως εκτίμησε χθες ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, κ. Χρήστος Σταϊκούρας, κατά την εισαγωγική του τοποθέτηση στο συνέδριο «Υποδομές και Δίκτυα 2024».
Σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ για τον κατασκευαστικό κλάδο, η Ελλάδα είναι από τους ουραγούς στην Ευρώπη ως προς τις έγκαιρες πληρωμές, καθώς μόλις μία στις τέσσερις πραγματοποιείται εμπρόθεσμα. Αυτό οξύνει την ανάγκη αναζήτησης πρόσθετης χρηματοδότησης και ρευστότητας για τις εταιρείες του κλάδου, τροφοδοτώντας έναν φαύλο κύκλο καθυστερήσεων.
Βασικός παράγοντας καθυστερήσεων και υπέρβασης του προϋπολογισμού των έργων είναι διαχρονικά οι απαλλοτριώσεις, που αποτελούν ευθύνη του Δημοσίου. Η καθυστέρηση της απόδοσης στον ανάδοχο των χώρων όπου θα εκτελέσει το έργο, αποτελεί έναν από τους πιο συνήθεις λόγους που εγείρονται αιτήματα αποζημιώσεων. Όπως επισήμανε, ο υφυπουργός Υποδομών, κ. Νίκος Ταχιάος, στο πλαίσιο του συνεδρίου, πρόκειται για έναν μη ελεγχόμενο παράγοντα, η επίλυση του οποίου απαιτεί τη συνδρομή της Δικαιοσύνης και την αλλαγή κουλτούρας.
Προτείνουμε, ειδικά για τις απαλλοτριώσεις που σχετίζονται με έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, άμεσα να εφαρμοστούν ειδικές διατάξεις όπως συνέβη με τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 για επιτάχυνση της διαδικασίας, για παράδειγμα θέτουμε υπόψη σας το άρθρο 6 του νόμου 2730/1999 με τίτλο «Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις για την εκτέλεση των Ολυμπιακών Έργων.
Επίσης προτείνουμε στο Συμβούλιο της Επικρατείας που εκδικάζει υποθέσεις για τις απαλλοτριώσεις που σχετίζονται με έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, να δημιουργηθεί ξεχωριστό ειδικό τμήμα που θα εκδίδει άμεσα αποφάσεις, κάτι παρόμοιο συνέβηκε και για τις ανάγκες διοργάνωσης των Ολυμπιακών Έργων.
Το Ταμείο Ανάκαμψης θα διπλασιάσει τον τζίρο του κλάδου των κατασκευαστικών εταιρειών, όπως εκτιμά το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών ΙΟΒΕ, αλλά παράλληλα θα αυξηθούν σημαντικά και οι ανάγκες δανεισμού, ενώ είναι βέβαιο ότι οι τέσσερις συστημικές τράπεζες δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες δανεισμού πολύ μεγάλων έργων.
Η κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού του κατασκευαστικού κλάδου, προκειμένου να εκτελεστούν τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης και να μην χαθούν πολύτιμοι πόροι για τη χώρα, αποτελεί μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις της επόμενης τριετίας. Όπως ανέδειξε η μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) για τις προοπτικές του κατασκευαστικού κλάδου στην Ελλάδα, που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Ταμείου Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΤΜΕΔΕ), οι ανάγκες τραπεζικού δανεισμού των τεχνικών και μελετητικών επιχειρήσεων θα αυξηθούν κατά 972 εκατ. ως 1,77 δισ. ευρώ μέχρι το 2026.
Όσον αφορά το πρόβλημα με τις Εγγυητικές Επιστολές, οι μόλις τέσσερις συστημικές τράπεζες που άφησε στη χώρα η οικονομική κρίση, αδυνατούν, παρά τις μεγάλες προσπάθειες, να σηκώσουν το βάρος των εγγυητικών επιστολών που επισύρει το τεράστιο πλάνο νέων έργων, όταν ήδη το ανεκτέλεστο των κατασκευαστικών ομίλων έχει εκτιναχθεί σε 15 δισ. ευρώ.
Έχουμε προτείνει τρία μέτρα για το εν λόγω πρόβλημα που ήδη θέτουν οι ανάδοχοι μεγάλων τεχνικών έργων.
Το πρώτο, η θέσπιση του αυτοδίκαιου τερματισμού μίας εγγυητικής επιστολής με την έκδοση του πιστοποιητικού οριστικής παραλαβής του έργου.
Το δεύτερο, την κατάργηση της έκδοσης εγγυητικών επιστολών για τις προκαταβολές των έργων.
Το τρίτο, την υιοθέτηση του ρουμανικού μοντέλου, που θέλει τη δέσμευση της προκαταβολής σε ειδικό λογαριασμό, που θα κινείται μόνο μετά την υποβολή στοιχείων ότι ο ανάδοχος πράγματι προχώρησε σε δαπάνες για το συγκεκριμένο έργο.
Όσον αφορά το πρόβλημα με την Έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού και υπεργολάβων, πιθανόν να φέρει καθυστερήσεις στην εκτέλεση των έργων στο μέλλον, καθυστερήσεις που συνεπάγονται επιστροφές χρηματοδοτήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Εκτός από το ανθρώπινο κεφάλαιο που έφυγε στο εξωτερικό κατά την οικονομική κρίση, δεν κατευθύνονται νέοι άνθρωποι στις κατασκευές.
Πρέπει να μπει τέλος στην απαξίωση των τεχνικών επαγγελμάτων στην ελληνική κοινωνία. Σήμερα, μόλις 4% του νέου κόσμου μπαίνει στον τεχνικό κλάδο, όταν στην Ευρώπη το ποσοστό είναι 7%, συνάγοντας ότι θα υπάρξουν αυξημένα προβλήματα στο μέλλον.
Όλα τα παραπάνω προβλήματα αν δεν επιλυθούν, οι κυρώσεις Χρηματοδοτήσεων και Δανειακών Συμβάσεων του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δεν θα έχουν καμία αξία για την οικονομία μας διότι πολύ απλά μεγάλα έργα δεν θα ολοκληρωθούν και οι χρηματοδοτήσεις θα επιστραφούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ως προς την κύρωση του προσαρτήματος της Σύμβασης Χρηματοδότησης του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ελλάδας, η χώρα μας θα εισπράξει 4,7 δις ευρώ με την μορφή επιχορηγήσεων.
Προφανώς είναι προς το συμφέρον της χώρας η είσπραξη μιας τέτοιας επιχορήγησης, το ζήτημα είναι τα ποσά να κατευθυνθούν άμεσα σε παραγωγικές επενδύσεις σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, δεδομένου ότι ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα λειτουργεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2026.
Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι πως αν τα έργα δεν έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2026, τα ποσά επιστρέφονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός αρκετά πιθανό δεδομένου ότι οι ρυθμοί απορρόφησης εξακολουθούν να είναι μέτριοι σε σχέση με την διάρκεια του Μηχανισμού, ενώ υπάρχουν πληθώρα προβλημάτων όπως αναφέραμε παραπάνω.
Ως προς την κύρωση του προσαρτήματος της Δανειακής Σύμβασης του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ελλάδας, η χώρα μας θα εισπράξει 5 δις ευρώ με την μορφή δανείου.
Στην έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (του άρθρου 75 παρ. 1 του Συντάγματος), προκύπτει πως το δάνειο θα έχει διάρκεια 30 ετών, θα υπάρχει δαπάνη τόκων η οποία όμως δεν αναφέρεται, ούτε υπάρχει έστω κάποια εκτίμηση δαπάνης τόκων!
Επίσης στην ειδική έκθεση (άρθρο 75 παρ. 3 του Συντάγματος) που υπογράφει ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών κ. Κωνσταντίνος Χατζηδάκης, δηλώνεται ότι προκαλείται δαπάνη επί του κρατικού προϋπολογισμού από την καταβολή τόκων για την εξυπηρέτηση του Πρόσθετου Ποσού Δανείου, αλλά και εδώ δεν αναφέρεται το ύψος της δαπάνης τόκων ούτε και το επιτόκιο.
Σε οποιαδήποτε δανειακή σύμβαση ακόμα και στην πιο απλή μορφή της, ο δανειζόμενος είναι λογικό να επιθυμεί να γνωρίζει το επιτόκιο και την αναμενόμενη δαπάνη τόκων.
