Του Σωτήριου Κ. Σέρμπου*
Το ρήγμα μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής δεν ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της θητείας Τραμπ. Οι πρόσφατες δηλώσεις του έρχονται να μας υπενθυμίσουν τόσο την προδήλως ανησυχητική κατάσταση στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και την αντανάκλαση της στο υπόλοιπο του πλανήτη. Με ανοιχτά όλα τα μεγάλα ζητήματα εξαιτίας της πολύ σοβαρής κρίσης της δημοκρατίας και τα αποσταθεροποιητικά ενδεχόμενα όχι μόνο στο πεδίο των διατλαντικών σχέσεων (από την οικονομία έως την άμυνα) αλλά και παγκοσμίως. Ειδικά ως προς την αξιοπιστία της ναυαρχίδας της Δύσης και την προβολή ισχύος της. Από το εύρος των δεσμεύσεων που θα αναλαμβάνει έναντι των συμμάχων της έως την επιλογή της διεθνούς απεμπλοκής. Εξελίξεις που θα συμπαρασύρουν και την πολιτική της απέναντι σε αυταρχικούς ηγέτες με αναθεωρητικό πρόσημο, των τάσεων που εκπροσωπούν σε γεωπολιτικό επίπεδο και της προσπάθειάς τους να αναζητήσουν συναλλακτικό παράθυρο ευκαιρίας.
Η σημερινή κρίση και τα όσα συζητάμε είναι πάνω απ’ όλα αποτέλεσμα της ασυμμετρίας ισχύος μεταξύ των δύο εταίρων. Για δεκαετίες οι Αμερικανοί ηγέτες -παρά τις πυκνές ενοχλήσεις και απειλές αναφορικά με τον επιμερισμό βαρών- προτίμησαν τους «τζαμπατζήδες» Ευρωπαίους αντί του ευρωπαϊκού χάους. Να όμως που εξαιτίας της σχετικής υποχώρησης της Δύσης και απώλειας της ικανότητας της να κυριαρχεί παγκοσμίως, οι προτεραιότητες άλλαξαν και παράλληλα οι αναταράξεις εντείνονται. Οι βολικές φαντασιώσεις κούνησαν μαντίλι και η Ευρώπη παρέμεινε συντροφιά με τις άβολες αλήθειες. Με μονόπλευρο οικονομικό προσανατολισμό, εσωτερικές διαιρέσεις και αδύναμη ηγεσία. Με ήπια μόνο ισχύ και δίχως κοινούς πόρους για αμυντική ανάσχεση. Στο δια ταύτα, στα ζητήματα της άμυνας ο Τραμπ διατυπώνει ωμά και χωρίς πολιτική ορθότητα όσα και οι Δημοκρατικοί εκλεπτυσμένα έθεταν. Χωρίς να μας απειλούν με συνέπειες για τη δική μας ασυνέπεια και υποκρισία.
Δύο χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το μεγαλύτερο εμπόδιο παραμένει η υπέρβαση των εθνικών στρατηγικών και η ανάκτηση της εμπιστοσύνης προς την ίδια την Ευρώπη εκ μέρους των κοινωνιών της. Ξεσκουριάζοντας και εκσυγχρονίζοντας την αμυντική της ικανότητα. Εμπλουτίζοντας και αναδιατάσσοντας τον παλαιάς κοπής 20ου αιώνα διατλαντικό συνεταιρισμό. Με «στρατηγική συμπληρωματικότητα» και άρα περισσότερο ισορροπημένο στην κατανομή των βαρών του. Σ’ έναν κόσμο περισσότερο σκληρό και ασταθή.
Με πιθανό το ενδεχόμενο της μεσοπρόθεσμης -σε βάθος δεκαετίας- ανάπτυξης ενός περισσότερο αυτόνομου (stand-alone) ευρωπαϊκού πυλώνα ασφαλείας εντός της Ατλαντικής Συμμαχίας. Δρώντας συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Προκειμένου όμως η Ευρώπη να κατακτήσει αξιόπιστη στρατηγική αυτονομία οφείλει πρωτίστως να εξισορροπήσει τις αποκλίσεις μεταξύ των φιλοδοξιών συγκεκριμένων κρατών-μελών και της ΕΕ ως μπλοκ. Ακολούθως, να ευθυγραμμίσει τους διαθέσιμους πόρους με τα συμφέροντα της ενωμένης Ευρώπης, της διευρυμένης ασφάλειας και εν τέλει της ίδιας της ανθεκτικότητας της.
Περνώντας από τη διεθνή στην εσωτερική πολιτική, με την Ευρώπη προετοιμαζόμενη να αναλάβει επιπλέον βάρη και ευθύνες ως απάντηση στη «συλλογική απραξία», οι ευρωεκλογές μπορούν να αξιοποιηθούν για την περαιτέρω άνοδο της Ελλάδας στην κοινοτική ιεραρχία. Ευρύτερα, «ρίχνουν φως» στον ισχυρότερο λόγο εξαιτίας του οποίου ανατρέπουν την πεπατημένη μιας δευτερεύουσας εκλογικής διαδικασίας, «χαλαρής» εκλογικής συμπεριφοράς και απουσίας εθνικού διακυβεύματος. Εκείνον που προτεραιοποιεί τη διαδικασία ολοκληρωμένης επαναπροσέγγισης του σχεδίου της ΕΕ ως υπερεθνικό μόρφωμα με πολιτικά χαρακτηριστικά.
Εν συντομία, τα ζητήματα ασφάλειας και άμυνας πηγαίνουν χέρι-χέρι με τη λογική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τίποτε από τα παραπάνω δεν θα είναι εφικτό έξω από τη διαδικασία αναθέρμανσης των προσπαθειών για την εμβάθυνση της ενοποίησης. Χωρίς περισσότερη Ευρώπη δεν μπορεί να προκύψει περισσότερη και το κυριότερο αξιόπιστη άμυνα. Χωρίς την παρουσία ενιαίας στρατηγικής κατεύθυνσης τα κράτη-μέλη θα αποκλίνουν και θα ξεστρατίζουν από την πορεία συνεπούς και σταθερής δέσμευσης τους σε μακροχρόνιες πολιτικές περαιτέρω ολοκλήρωσης. Εκείνων μάλιστα που θα ακουμπάνε έως και θα διαπερνούν το σκληρό πυρήνα του εθνικού-κράτους.
Πέρα όμως από τα 27 κράτη-μέλη, κρινόμαστε όλοι που συναθροίζουμε τους λαούς της Ευρώπης. Κρινόμαστε από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το παρόν για να χτίσουμε το μέλλον. Ως εκ τούτου, ακόμη και μια ενδεχόμενη επιστροφή του πρώην προέδρου Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οφείλει να εξεταστεί υπό το πρίσμα της ευκαιρίας και όχι μόνο της απειλής. Κλείνοντας, με αφορμή την πρόσφατη εκδημία του Ζακ Ντελόρ, ενός πολιτικού τεχνοκράτη που “μετέτρεψε την ελπίδα σε ιστορία”, ας αναστοχαστούμε την κληρονομιά και τα λόγια του. Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον ίδιο. “Μην είσαι απαισιόδοξος. Ούτε αισιόδοξος. Να είσαι ακτιβιστής”. Συμπλέκοντας αξίες με πολιτική δράση. Οδηγώντας την Ευρώπη στα όρια του εφικτού. Από το κυνήγι του εφιάλτη έως τη διεκδίκηση του ονείρου.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Πρώην διπλωματικός σύμβουλος του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ.
