Επιμέλεια: Σάββας Παυλίδης
Υπάρχουν πολιτικοί που άσκησαν εξουσία, και υπάρχουν εκείνοι που άφησαν αποτύπωμα. Κι ύστερα, υπάρχει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο οποίος σαν σήμερα πριν 27 χρόνια άφησε την τελευταία του πνοή.
Μία πολιτική φυσιογνωμία που δεν χρειάστηκε ποτέ να υψώσει τη φωνή του για να ακουστεί. Που μετουσίωσε την πολιτική σε ευθύνη, το κράτος σε θεσμό και την Ευρώπη σε προοπτική.
Δεν ήταν ήρωας μυθιστορήματος – ήταν ρεαλιστής, σχεδόν σπαρτιατικός. Κι όμως, κατάφερε να εμπνεύσει. Στις πιο δύσκολες ώρες, δεν δραπέτευσε. Στάθηκε εκεί, με βλέμμα καθαρό, λόγο σταθερό και στόχο ξεκάθαρο: να κρατήσει την Ελλάδα όρθια.
Το αφιέρωμα που ακολουθεί δεν γράφεται για να εξιδανικεύσει. Γράφεται για να θυμίσει. Για να αναδείξει την αξία της συνέπειας, του οράματος, της σοβαρότητας. Και να αποδώσει τιμή σε εκείνον που, με τη σιωπή και τη δράση του, έγινε σημείο αναφοράς για ολόκληρες γενιές.
Από τον Προμαχώνα Σερρών στο πάνθεον των ηγετών
Γεννημένος το 1907 στον Προμαχώνα, ο νεαρός Καραμανλής γρήγορα διέκρινε τον δρόμο του μέσα από τη γνώση και τη δημόσια προσφορά. Αν και ξεκίνησε ταπεινά, η μοίρα είχε άλλα σχέδια: στα 28 του εκλέγεται βουλευτής και μέσα σε λίγα χρόνια κατακτά την κορυφή της πολιτικής σκηνής. Το 1955 αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και ξεκινά ένα εθνικό έργο ανασυγκρότησης χωρίς προηγούμενο, που άλλαξε ριζικά την εικόνα της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Η Ελλάδα του Καραμανλή είναι η Ελλάδα που οικοδομεί δρόμους, νοσοκομεία, σχολεία· που βάζει τις βάσεις για τη βιομηχανική ανάπτυξη και την ενεργειακή αυτάρκεια· που κοιτάει την Ευρώπη στα μάτια και δεν φοβάται να διεκδικήσει τη θέση της σε αυτήν.
Ο Καραμανλής δεν ήταν μόνο ένας ικανός διαχειριστής. Ήταν στρατηγικός νους, με μοναδικό ταλέντο να ενώνει το όραμα με τη δράση. Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1981 φέρει ανεξίτηλα τη σφραγίδα του – μια επιλογή που καθόρισε το μέλλον της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες.
Ο ηγέτης της Μεταπολίτευσης: η ψυχή της Δημοκρατίας
Η επιστροφή του από το Παρίσι το 1974 – εν μέσω εθνικής κρίσης και με το Κυπριακό να φλέγεται – δεν ήταν απλώς μια πολιτική κίνηση. Ήταν μια εμβληματική επιστροφή ελπίδας, σταθερότητας και συνέπειας, που αγκάλιασε ολόκληρος ο ελληνικός λαός. Με την ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας και τη νίκη στις πρώτες ελεύθερες εκλογές της Μεταπολίτευσης, ο Καραμανλής επιβεβαίωσε τον ρόλο του ως θεμελιωτή της νέας Δημοκρατίας και φύλακα των θεσμών.
Η εκλογή του ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας δύο φορές (1980–1985 και 1990–1995) ήρθε ως επισφράγιση της εμπιστοσύνης που ενέπνεε. Ήταν πλέον κάτι περισσότερο από πολιτικός αρχηγός: ήταν θεσμός ο ίδιος, σύμβολο ενότητας και σοφής καθοδήγησης σε μια εποχή που οι προκλήσεις ελλόχευαν.
Ο Καραμανλής δεν επένδυσε ποτέ στο εύκολο χειροκρότημα. Δεν χάιδεψε αυτιά. Πίστευε στην αλήθεια, στην υπευθυνότητα και στη συνέπεια λόγων και έργων. Ο τρόπος που εκφωνούσε τον δημόσιο λόγο – αυστηρός, μετρημένος, αλλά και γεμάτος βάθος – αντικατοπτρίζει έναν πολιτικό που δεν είχε ανάγκη από ρητορικά στολίδια, γιατί το έργο του μιλούσε από μόνο του.
Η παρακαταθήκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή: Το ήθος, το όραμα και η Ελλάδα που άφησε πίσω του
Η ιστορία σπάνια είναι γενναιόδωρη με τους ηγέτες. Συνήθως τους δοκιμάζει, τους φθείρει και ενίοτε τους ξεχνά. Στην περίπτωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, όμως, η Ιστορία όχι μόνο στάθηκε γενναιόδωρη, αλλά τον κατέγραψε με ανεξίτηλο μελάνι. Γιατί η παρακαταθήκη του δεν είναι απλώς ένα σύνολο πολιτικών αποφάσεων ή οικονομικών επιτευγμάτων. Είναι μια συνολική θεώρηση του πολιτεύεσθαι, μια σχολή πολιτικής σκέψης, μια εθνική στάση ζωής.
Η πρώτη και πιο βαθιά παρακαταθήκη του Καραμανλή είναι η σταθερή πίστη του στους δημοκρατικούς θεσμούς. Επέστρεψε σε μια χώρα διχασμένη, ασταθή, με νωπά ακόμη τα σημάδια της Δικτατορίας. Αντί να εκμεταλλευτεί την αποδοχή και τον ενθουσιασμό του κόσμου για να εδραιώσει προσωποπαγές καθεστώς, επέλεξε να θωρακίσει τους θεσμούς, όχι να τους υπερκεράσει.
Οργάνωσε το δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας με διαφάνεια και νηφαλιότητα, ενίσχυσε τη λειτουργία του Κοινοβουλίου, προώθησε Σύνταγμα ισχυρό αλλά φιλελεύθερο, και προχώρησε σε αποκατάσταση των πολιτικών ελευθεριών. Η Ελλάδα έγινε, για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, ένα πλήρως λειτουργικό, δυτικού τύπου δημοκρατικό κράτος.
«Η Δημοκρατία δεν είναι καθεστώς εφήμερο. Είναι κατάκτηση και υποχρέωση», είχε πει χαρακτηριστικά.
Η στρατηγική ένταξη στην Ευρώπη
Ίσως η σημαντικότερη πολιτική απόφαση του Καραμανλή –και μία από τις πιο οραματικές στην ελληνική Ιστορία– ήταν η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Σε μια εποχή που πολλοί ακόμη αμφισβητούσαν το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας, εκείνος διέβλεψε την αναγκαιότητα της γεωπολιτικής αγκύρωσης της Ελλάδας στη Δύση. Δεν ήταν απλώς επιλογή οικονομική· ήταν απόφαση υπαρξιακή.
Η Ευρώπη για τον Καραμανλή δεν ήταν απλώς μια αγορά· ήταν ένα πλαίσιο σταθερότητας, προόδου, δημοκρατίας και ειρήνης. Χάρη στις δικές του πρωτοβουλίες, η Ελλάδα έγινε το δέκατο μέλος της ΕΟΚ, διασφαλίζοντας για πάντα την πορεία της στον σκληρό πυρήνα της Δύσης.
«Η Ελλάς ανήκει εις την Δύσιν» — και με αυτή τη φράση, σφράγισε μια στρατηγική που διατηρείται αλώβητη ως σήμερα.
Ο Καραμανλής υπήρξε σπάνια περίπτωση πολιτικού που κυβέρνησε χωρίς να κυριαρχηθεί από τη ματαιοδοξία της εξουσίας. Αρνήθηκε να χτίσει προσωπικό “αυτοκρατορικό” προφίλ, απέρριψε τη λογική του πελατειακού κράτους και έβαζε διαρκώς το δημόσιο συμφέρον πάνω από το κομματικό. Η πολιτική του πορεία χαρακτηρίστηκε από λιτότητα, σοβαρότητα και αίσθηση καθήκοντος.
Η σιωπή του είχε μεγαλύτερο βάρος από τις φωνές πολλών. Κι όταν μιλούσε, η κάθε λέξη του ήταν σταθμισμένη, προσεκτική, σχεδόν θεσμική.
«Δεν ήρθα να διχάσω, αλλά να ενώσω. Δεν με ενδιαφέρει το χειροκρότημα, με ενδιαφέρει η ουσία», δήλωνε.
Η επιρροή του στο πολιτικό ήθος της Μεταπολίτευσης
Η Μεταπολίτευση δεν ήταν μόνο πολιτική περίοδος· ήταν το αξιακό πλαίσιο που ο Καραμανλής καλλιέργησε, και το οποίο επηρέασε –θετικά ή αρνητικά– όλες τις επόμενες γενιές πολιτικών. Η έννοια του μέτρου, της σοβαρότητας, της ευθύνης απέναντι στην Ιστορία, παραμένουν βασικά στοιχεία του «καραμανλικού πνεύματος».
Η πολιτική του επιρροή συνεχίστηκε ακόμη και όταν δεν ήταν παρών. Ο ίδιος ο πολιτικός του ανιψιός, Κώστας Καραμανλής, προσπάθησε δεκαετίες αργότερα να εκφράσει εκείνο το πνεύμα με τη δική του θητεία, ενώ ακόμη και πολιτικοί αντίπαλοι συχνά επικαλούνται τον Καραμανλή ως πρότυπο εθνικής στάσης.
Αν ένα πράγμα θα μείνει αναλλοίωτο από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αυτό είναι το πολιτικό ήθος. Σε μια εποχή που η δημόσια ζωή κυριαρχείται από θόρυβο, υπερβολή και πρόχειρα συνθήματα, το παράδειγμα του Καραμανλή υπενθυμίζει ότι η σοβαρότητα, η ευθύνη και η μακροπρόθεσμη σκέψη δεν είναι παρωχημένες αρετές – είναι προϋποθέσεις ηγεσίας.
Δεν υποσχόταν, δρούσε. Δεν κυνηγούσε δημοφιλία, αλλά ιστορική δικαίωση. Δεν άφησε πίσω του λόγια, αλλά κράτος.
