Η υπερφορολόγηση τροφοδοτεί πληθωρισμό και ακρίβεια

Toυ Γιώργου Α. Βάμβουκα, Καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο πληθωρισμός (inflation) ορίζεται ως η αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών. Για πολλούς οικονομολόγους, ο πληθωρισμός αποτελεί το σημαντικότερο μακροοικονομικό μέγεθος που καθοριστικά προσδιορίζει τη σταθερότητα του κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Όσοι έχουν στοιχειώδεις γνώσεις Οικονομικής Ιστορίας (Economic History), γνωρίζουν ότι ο υπερπληθωρισμός (hyperinflation) της περιόδου 1920-1923 και η παράλυση της γερμανικής οικονομίας κατά την περίοδο 1930-1933, προκάλεσαν τεράστια κοινωνικοοικονομικά προβλήματα στη Γερμανία, με δραματική κατάληξη την άνοδο του Χίτλερ στην κυβερνητική εξουσία.

Σύμφωνα με τον «Κανόνα του Taylor» (Taylor’s Rule), η διατήρηση του πληθωρισμού σε επίπεδα μικρότερα του 2% αντανακλά τη σταθερότητα του οικονομικού συστήματος. Απεναντίας, η ανοδική τάση του γενικού επιπέδου τιμών και η εκτίναξη του πληθωρισμού σε διψήφια επίπεδα, όπως για παράδειγμα άνω του 20%, αποτελεί βασικότατο αίτιο αποσταθεροποίησης του οικονομικού συστήματος και εκδήλωσης οξύτατων κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων.

Τα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού προκαλούν τη συρρίκνωση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων, την αύξηση του κόστους παραγωγής των επιχειρήσεων, την απότομη διακύμανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του εγχώριου νομίσματος, την ενθάρρυνση κερδοσκοπικών φαινομένων στις αγορές προϊόντος και συναλλάγματος, την άνοδο των ονομαστικών και των πραγματικών επιτοκίων, κ.λπ. Για παράδειγμα, η έξαρση των πληθωριστικών πιέσεων επιφέρει την αύξηση των επιτοκίων χορήγησης δανείων, όπως είναι οι χορηγήσεις στεγαστικών, καταναλωτικών και επιχειρηματικών δανείων.

Η άνοδος των επιτοκίων χορήγησης αποθαρρύνει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να λαμβάνουν δάνεια από τις τράπεζες, για την χρηματοδότηση καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών. Σε συνθήκες μείωσης στις χορηγήσεις τραπεζικών δανείων για καταναλωτικούς και ιδίως για επενδυτικούς σκοπούς, η οικονομία έρχεται αντιμέτωπη με το φάσμα της ύφεσης, με οικτρό αποτέλεσμα την άνοδο της ανεργίας, την φτωχοποίηση πολλών νοικοκυριών, τη χρεοκοπία επιχειρήσεων, την επιδείνωση των Δημοσίων Οικονομικών, κ.ο.κ.

Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Consumption Price Index–CPI) αποτελεί την πιο διαδεδομένη μέθοδο μέτρησης του πληθωρισμού. Ο ΔΤΚ (Δείκτης Τιμών Καταναλωτή) καθρεφτίζει το κόστος ζωής του μέσου νοικοκυριού, δηλαδή της μέσης οικογένειας. Ουσιαστικά, ο ΔΤΚ αντιπροσωπεύει το περίφημο «καλάθι της νοικοκυράς» (basket of goods and services). Το καλάθι της νοικοκυράς περιλαμβάνει τα βασικά αγαθά και τις υπηρεσίες που καταναλώνει το μέσο νοικοκυριό.

Πολλοί οικονομολόγοι αποκαλούν τον ΔΤΚ και τιμάριθμο (price index), καθότι συνιστά τον βασικότερο αριθμοδείκτη που απεικονίζει την διαχρονική μεταβολή του κόστους διαβίωσης του μέσου νοικοκυριού. Από τη λέξη “τιμάριθμος”, έχει προκύψει ο όρος τιμαριθμοποίηση (indexation). Ως τιμαριθμοποίηση ορίζεται η προσαρμογή ενός οικονομικού μεγέθους, όπως μισθοί, συντάξεις, κ.λπ., στις μεταβολές του τιμαρίθμου.

Για παράδειγμα, αν οι ονομαστικοί μισθοί και οι συντάξεις δεν προσαρμόζονται στις μεταβολές του τιμαρίθμου, αναπόφευκτα το πραγματικό εισόδημα των μισθωτών και των συνταξιούχων μειώνεται, με αναπόφευκτη συνέπεια την ελάττωση της αγοραστικής τους δύναμης. Στην προκειμένη περίπτωση, το κόστος διαβίωσής τους καθίσταται ακριβό, εξ ου και ο όρος ακρίβεια. Συνεπώς, η ακρίβεια υποδηλώνει ότι το κόστος διαβίωσης μισθωτών και συνταξιούχων καθίσταται υψηλό, λόγω του ότι ο ρυθμός αύξησης μισθών και συντάξεων είναι χαμηλότερος του πληθωρισμού.

Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, την διετία 2022-2023 ο πληθωρισμός σε μέσα επίπεδα στη χώρα μας παρουσίασε συνολική αύξηση 13,1%. Ερώτημα: Οι ονομαστικοί μισθοί των εργατοϋπαλλήλων και οι συντάξεις των συνταξιούχων σημείωσαν συνολική άνοδο 13,1%, έτσι ώστε να παράμενε αμετάβλητη η αγοραστική τους δύναμη; Υπόψη ότι την περίοδο 2022-2023 η συνολική αύξηση της μέσης τιμής των τροφίμων στη χώρα μας υπερέβη το 35%, επιβεβαιώνοντας έτσι την μεγάλη απώλεια της αγοραστικής δύναμης των ελληνικών νοικοκυριών.

Το ζωτικής σημασίας ερώτημα που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια είναι το ακόλουθο: Ποιοι παράγοντες προκαλούν τον πληθωρισμό και την ακρίβεια στη χώρα μας; Πρόσφατα η Τράπεζα της Ελλάδας ανακοίνωσε ότι θα δημοσιεύσει μελέτη που θα αποδεικνύει ότι ο πληθωρισμός στην Ελλάδα είναι εισαγόμενος. Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα δεν είναι εισαγόμενος, καθότι οι χώρες που αποτελούν τους βασικούς εμπορικούς μας εταίρους, όπως Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, ΗΠΑ, κ.ο.κ., έχουν χαμηλότερα ή παρεμφερή με τη χώρα μας επίπεδα πληθωρισμού.

Ο πληθωρισμός στην ελληνική οικονομία οφείλεται σε παράγοντες που επιβαρύνουν το κόστος παραγωγής των επιχειρήσεων, με προεξέχοντες την υψηλότατη έμμεση φορολογία και τις υπέρμετρες ασφαλιστικές εισφορές. Οι έμμεσοι φόροι επιβαρύνουν τις τιμές αγαθών και υπηρεσιών, προκαλώντας έτσι την αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών. Ο ΦΠΑ (Φόρος Προστιθέμενης Αξίας) συνιστά έμμεσο φόρο που επιβάλλεται στις διάφορες φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας, με συνέπεια να προσδιορίζει άμεσα το εύρος της πληθωριστικής αλυσίδας. Στη χώρα μας ο ΦΠΑ αντιπροσωπεύει περίπου το 55% των συνολικών έμμεσων φόρων.

Ασφυξία από φόρους και ασφαλιστικές επιβαρύνσεις

Τα στοιχεία του πίνακα είναι λίαν αποκαλυπτικά. Οι φόροι στην Ελλάδα είναι υπερβολικά υψηλοί συγκριτικά με τις 38 χώρες του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης). Με βάση τα δημοσιονομικά στοιχεία του έτους 2022, ενώ στο σύνολο των 38 χωρών του ΟΟΣΑ τα κρατικά έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ εκτιμώνται σε 34,0%, απεναντίας στη χώρα μας ανέρχονται σε 41,0%. Αξιοπρόσεκτη είναι η στατιστική παρατήρηση ότι στις περισσότερες προηγμένες χώρες της υφηλίου, τα κρατικά έσοδα είναι πολύ χαμηλά σε σχέση με το επίπεδο του ΑΕΠ. Για παράδειγμα, ο λόγος κρατικά έσοδα προς ΑΕΠ στην Ελβετία είναι 27,2%, στις ΗΠΑ 27,7%, στη Νότια Κορέα 32,0%, στον Καναδά 33,2%, στην Ιαπωνία 34,1%, στη Μεγάλη Βρετανία 35,3%, κ.ο.κ.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η στατιστική διαπίστωση ότι η Ελλάδα μαζί με τις σκανδιναβικές χώρες έχουν τις μεγαλύτερες φορολογικές επιβαρύνσεις. Για παράδειγμα, στην Δανία και τη Σουηδία τα δημόσια έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ προσδιορίζονται αντίστοιχα σε 41,9% και 41,3%. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη χώρα μας, τα σκανδιναβικά κράτη, Δανία, Νορβηγία, Σουηδία και Φιλανδία, χαρακτηρίζονται για τα αξιοσημείωτα επίπεδα ατομικής και κοινωνικής ευημερίας. Οι σκανδιναβικές χώρες φημίζονται για του αξιόλογου επιπέδου υπηρεσιών που το κράτος παρέχει στους πολίτες, όπως είναι οι υπηρεσίες υγείας, παιδείας, πρόνοιας, μεταφορών, κ.ο.κ. Από τεχνοκρατικής άποψης θα πρέπει να αναφερθεί ότι στις σκανδιναβικές χώρες, τα έσοδα από κοινωνικοασφαλιστικές εισφορές αθροίζονται στους άμεσους φόρους και γι’ αυτό στον πίνακα του κειμένου στη Δανία και τη Σουηδία ο λόγος ασφαλιστικές εισφορές προς ΑΕΠ είναι μηδέν.

Η διάρθρωση των δημοσίων εσόδων συνιστά ουσιώδη παράγοντα πυροδότησης των πληθωριστικών πιέσεων στην ελληνική οικονομία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα, στην Ελλάδα οι έμμεσοι φόροι αποτελούν την κύρια πηγή δημοσιονομικών εσόδων. Οι έμμεσοι φόροι ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα ανέρχονται σε 17,3%, όταν στο σύνολο των 38 χωρών του ΟΟΣΑ εκτιμώνται σε 10,7%. Ο λόγος έμμεσοι φόροι προς ΑΕΠ στις ΗΠΑ υπολογίζεται σε 4,3%, στο Μεξικό 5,3%, στην Ελβετία 5,4%, στην Ιρλανδία 5,5%, στην Ιαπωνία 7,1%, στον Καναδά 7,3%, στη Νότια Κορέα 7,3%, στην Τουρκία 9,1%, κ.ο.κ.

Παράλληλα, η Ελλάδα θεωρείται χώρα με πολύ υψηλές επιβαρύνσεις εργαζομένων και επιχειρήσεων στο σκέλος των ασφαλιστικών εισφορών. Με κριτήριο τα στοιχεία του 2022, ο λόγος ασφαλιστικές εισφορές προς ΑΕΠ στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 12,1%, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στο Μεξικό είναι μόλις 2,4%, στην Ιρλανδία 3,2%, στον Καναδά 4,7%, στην Τουρκία 5,0%, στις ΗΠΑ 6,1%, στην Ελβετία 6,8%, στη Μεγάλη Βρετανία 7,1%, στη Νότια Κορέα 8,2%, κ.ο.κ. Στο σύνολο των 38 κρατών μελών του ΟΟΣΑ, οι ασφαλιστικές εισφορές αντιπροσωπεύουν το 9,0% του ΑΕΠ.

Η υπερφορολόγηση συνιστά το κυριότερο αίτιο τροφοδότησης του πληθωρισμού και της ακρίβειας που μετά το 2021 μαστίζουν τις περισσότερες ελληνικές οικογένειες. Σε συνθήκες έξαρσης του πληθωριστικού φαινομένου ο κρατικός κορβανάς γεμίζει από έμμεσους φόρους. Την περίοδο 2014-2024, τα δημοσιονομικά έσοδα από έμμεσους φόρους από 25,1 προβλέπεται να φτάσουν στο αστρονομικό ποσό των 40,5 δις ευρώ.

Η στατιστική επισήμανση ότι στη χώρα μας την περίοδο 2014-2024, το σύνολο των έμμεσων φόρων και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης από 44,8 εκτιμάται σε 67,5 δις ευρώ, καταδεικνύει ότι η υπερφορολόγηση είναι τρομακτική για μια ελληνική οικονομία που το πραγματικό της ΑΕΠ (ΑΕΠ σε σταθερές τιμές) το 2024 προβλέπεται μόλις σε 198,7 δις ευρώ. Και λέμε μόλις 198,7 δις λόγω του ότι το 2007 το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές ήταν 26,1% υψηλότερο, ήτοι 250,5 δις ευρώ. Ποιος αμφιβάλλει ότι η υπερφορολόγηση νοικοκυριών και επιχειρήσεων δεν συνιστά τον σημαντικότερο αιτιώδη παράγοντα υπόθαλψης του πληθωρισμού και της ακρίβειας που μετά το 2021 πλήττουν μισθοσυντήρητους, συνταξιούχους και τίμιους ελεύθερους επαγγελματίες;

Κατηγορίες Κρατικών Εσόδων προς ΑΕΠ (2022)

Παρατηρήσεις: Πηγή των στοιχείων είναι η ετήσια έκδοση του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) «Revenue Statistics» (Δεκέμβριος 2023). Τα στοιχεία του πίνακα αφορούν το έτος 2022. Η Μεγάλη Βρετανία και οι 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνονται ανάμεσα στις 38 χώρες του ΟΟΣΑ. Στη Δανία, τη Σουηδία και τις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης αποτελούν μέρος των άμεσων φόρων.