Άγιο Όρος : Η διαχρονική και ζώσα μαρτυρία της Ρωμανίας στη σύγχρονη ανθρωπότητα

Του Ιωάννη Χρ. Ιακωβίδη

Ο μεγάλος ιστορικός, σερ Στήβεν Ράνσιμαν, σε συνέντευξή του από την Σκωτία, για λογαριασμό της ΕΤ3 τον Οκτώβριο του 1994, είχε δηλώσει τα εξής: «Έχω μεγάλο σεβασμό για τα χριστιανικά δόγματα, και κυρίως για την Ορθοδοξία, διότι μόνον η Ορθοδοξία αναγνωρίζει πως η θρησκεία είναι μυστήριο. Οι ρωμαιοκαθολικοί και οι προτεστάντες θέλουν να τα εξηγήσουν όλα. (…) Ο σκοπός της θρησκείας είναι ακριβώς για να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε το γεγονός ότι δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε όλα.(…)»

Αυτό το μυστήριο βιώνει και καλλιεργεί επί αιώνες η μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους το οποίο έχει έκταση 336 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Οι αρχαίοι Έλληνες το αποκαλούσαν «Ακτή», διότι το περιβρέχει θάλασσα και Άθω, από τον γίγαντα Άθωνα, ο οποίος έριξε κατά των θεών το βουνό.

Ο Όσιος Πέτρος ο Αθωνίτης υπήρξε ο πρώτος επώνυμος ερημίτης. Ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης (925-1003), εξομολογητής και φίλος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά( (963-969) ήταν ο ιδρυτής του κοινοβιακού μοναχισμού σε αυτό το άγιο μέρος.

Στις 2 Νοεμβρίου 1912 , το θωρηκτό «Αβέρωφ» μαζί με άλλα πολεμικά πλοία το απελευθέρωσαν από τον οθωμανικό ζυγό. Με ψήφισμα της έκτακτης Διπλής Συνάξεως , την οποία είχε συγκαλέσει η Ιερά Κοινότητα στις 3 Οκτωβρίου 1913, το Άγιον Όρος εντάχθηκε στην Ελληνική Επικράτεια. Τα προνόμια της Ιερής Πολιτείας αναγνωρίστηκαν με το άρθρο 13 της Συνθήκης της Λωζάνης(1923). Το 1926 η ελληνική πολιτεία προέβη στην επικύρωση του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Όρους. Η πρώτη χιλιετηρίδα της οργανωμένης μοναστικής ζωής του Αγίου Όρους εορτάστηκε πανηγυρικά το 1963.

Το Υπουργείο Εξωτερικών διορίζει τον πολιτικό διοικητή του Αγίου Όρους , με έδρα του τις Καρυές και αφενός εποπτεύει την εφαρμογή του καταστατικού του Χάρτη και αφετέρου ελέγχει την κατοχύρωση της δημοσίας τάξεως και ασφαλείας. Το Άγιον Όρος αποτελεί αυτοδιοικούμενο τμήμα της ελληνικής πολιτείας και «από το 1988 συγκαταλέγεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς».

Οικισμοί θεωρούνται τα μη μοναστικά ιδρύματα και πέριξ αυτών υπάρχουν μοναστικά οικοδομήματα, ιδίως κελλιά. Αναφέρονται: η Δάφνη, η οποία κατά την αρχαιότητα ήταν ιερό προς τιμήν του δαφναίου Απόλλωνος και ανήκει στις Μονές Σίμωνος Πέτρας και Ξηροποτάμου. Διαθέτει λιμάνι, επίνειο του Αγίου Όρους, τελωνείο ταχυδρομείο, αστυνομία κλπ. Η πολίχνη των Καρυών είναι και η πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας. Δεσπόζει ο καθεδρικός ναός, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το Πρωτάτο, ανεγερθείς το 962 που αποτελεί το κέντρο της, με πολλά κειμήλια. Μεταξύ τους περιλαμβάνεται η εικόνα της Παναγίας «Άξιόν Εστι » η οποία βρέθηκε στα τέλη του 10^ου αιώνα στον οικισμό της Καψάλας. Αγιογραφήθηκε, έχοντας ως πρότυπο την  Παναγία την  Ελεούσα του Κύκκου της Κύπρου, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.

Οι είκοσι (20) Ιερές Μονές

Οι Μονές διακρίνονται σε: α. Βασιλικές, όταν η ίδρυσή τους είχε επικυρωθεί με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο έγγραφο, β. Πατριαρχικές με πατριαρχικό σιγίλλιο και γ. Σταυροπηγιακές, διότι κατά τη διάρκεια της ανεγέρσεώς τους, τοποθετήθηκε, Σταυρός εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριάρχη ή του εκπρόσωπού του, επισκόπου. Εκτός από τα Μοναστήρια, υπάρχουν επίσης δώδεκα(12) σκήτες, καθίσματα, εγκλείστρες, ησυχαστήρια(ερημητήρια) και καλύβες (ασκητήρια). Η ιεραρχική διάρθρωση των Ιερών Μονών έχει ως εξής:

1. Μεγίστης Λαύρας ( ιδρύθηκε το 963), 2. Βατοπαιδίου (περίπου το 972) διαθέτει τεμάχια από το Τίμιο Ξύλο, λείψανα Αγίων, εικόνες, την Τίμια Ζώνη της Θεοτόκου κλπ. 3. Ιβήρων( περί το 980).Την ίδρυσαν οι « Ίβηρες» Γεωργιανοί μοναχοί από τη Μεγίστη Λαύρα, 4. Χιλανδαρίου(1197). Μεταξύ των κειμηλίων υπάρχουν Τίμιο Ξύλο, το σάβανο και το καλάμι του Χριστού και τμήματα από το ακάνθινο στεφάνι, λείψανα Αγίων κλπ., 5. Διονυσίου(1375) και 6. Κουτλουμουσίου (12 ος αιώνας). Ιδρυτής της υπήρξε ένας Σελτζούκος Τούρκος, ο Κουτλουμούς, ο οποίος εκχριστιανίστηκε. Πολλοί ήταν οι δωρητές της Μονής, μεταξύ των οποίων ο Κωνσταντίνος Δραγάσης Παλαιολόγος. Είναι ακόμη οι 7. Παντοκράτορος (1357ή 1363) , 8. Ξηροποτάμου (τέλος 10 ου αιώνα) και 9. Ζωγράφου (973 ή 1253) , 10. Δοχειαρίου (970 ή 1013), 11. Καρακάλλου (11^ος αιώνας) και 12. Φιλοθέου (τέλη 10^ου αιώνα), Ι3. Σίμωνος Πέτρας(1350), 14. Αγίου Παύλου (τέλη 10^ου αιώνα) και 15. Σταυρονικήτα( 1541): είναι η μικρότερη, 16. Ξενοφώντος (10^ος αιώνας), 17. Γρηγορίου (14 ος αιώνας) και 18. Ιερά Μονή Εσφιγμένου ( αρχές 11^ου αιώνα). Ονομάστηκε έτσι διότι «περιζώνεται από τρία βουνά». Σήμερα η Μονή είναι κατειλημμένη από σχισματικούς Ζηλωτές μοναχούς. Καταγράφονται επίσης οι 19. Παντελεήμονος(1765) και 20. Κωνσταμονίτου (11^ος αιώνας). Συστάθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο ή τον υιό του, Κώνστα , εξ ου και το όνομά της 

 Σκήτες, Κελλιά και Καλύβες

Οι σκήτες αποτελούν οργανωμένα μοναστικά σύνολα( «χωριά»), με σημαντικό βαθμό αυτονομίας και τις απαρτίζει ένας ικανός αριθμός καλυβών ή κελλιών. Συνολικά είναι δώδεκα(12) , διακρίνονται σε ιδιόρρυθμες ( όταν οι μοναχοί ζουν ο καθένας χωριστά) και κοινόβιες, και υπάγονται σε ένα από τα είκοσι (μοναστήρια). Ο « Δικαίος» ασκεί ισοβίως τη διοίκηση της σκήτης.

Το Άγιον Όρος έχει περί τα 150 κελλιά τα οποία είναι σαν αγροτικές ευρύχωρες οικίες , με βοηθητικούς χώρους και πολλά δωμάτια και μία εκκλησία για την τέλεση των λατρευτικών ακολουθιών. Κάθε κελλί περιλαμβάνει τρεις μέχρι εννέα μοναχούς και επιπλέον δόκιμους ή υποτακτικούς, των οποίων ηγείται ο « γέροντας», που μόνασε σε μονή.

Οι «καλύβες» ή «ασκητήρια» δεν ανήκουν σε κάποια σκήτη, είναι αυτοτελή κτίσματα , με δύο ή τρία άτομα, πιο μικρά κελλιά και « αποτελούν εξαρτήματα μιας Κυρίαρχης Μονής». Στο Άγιο Όρος καταγράφονται συνολικά 325 αυτόνομες καλύβες. Τα «καθίσματα» μοιάζουν με μικρές καλύβες και βρίσκονται πλησίον του μοναστηριού, στο οποίο υπάγονται. Συνήθως αποτελούνται από έναν μοναχό.

δ. «Εγκλείστρες» ή « ασκηταριά» ή «ησυχαστήρια» ή «ερημητήρια»

Οι «εγκλείστρες» αποτελούν μικρά καθίσματα που βρίσκονται σε απομακρυσμένες ή δύσβατες περιοχές ή και σε σπηλιές, όπου οι μοναχοί ασκούνται με νηστείες, αγρυπνίες και προσευχές. Στα Καρούλια υπάρχουν μαζεμένα ησυχαστήρια.

Μοναστική ζωή

Η καθημερινή ζωή των μοναχών στηρίζεται στις έννοιες της «προσευχής», «της μελέτης» των βιβλίων της Γραφής, κατά την αγιορείτικη προτροπή « Γράφε, μελέτα, ψάλλε, στέναζε, προσευχήσου, σιώπα». Στο Άγιο Όρος χρησιμοποιείται το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο, 13 ημέρες πίσω σε σχέση με το ισχύον Γρηγοριανό. Στα Μοναστήρια εφαρμόζεται η βυζαντινή ώρα, με την έναρξη του μεσονυκτίου, όταν αρχίζει η δύση του ηλίου που ποικίλλει αναλόγως των εποχών του έτους. Υπάρχουν και οι λεγόμενοι «αόρατοι ερημίτες μοναχοί» ή «μυστικοί γέροντες» που εμφανίζονται σε απλούς καλόγηρους ή ευλαβείς προσκυνητές.

Ανάβαση στην κορυφή του Άθωνα

Η ανάβαση πραγματοποιείται μέσω έξι βατών νοτιοδυτικών μονοπατιών , έχοντας ως αφετηρίες τις τοποθεσίες της Αγίας Άννας, των Κατουνακίων, του Κλέφτικου( Αρσανά Κερασιάς), των Καυσοκαλυβίων, της Μεγίστης Λαύρας και της ρουμάνικης Σκήτης Προδρόμου. Όλες οι διαδρομές συγκλίνουν στο σταυροδρόμι, τον «Σταυρό»(σε ύψος 760 μέτρων). Στην κορυφή (2.033 μέτρων) συναντάμε την εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Πολλοί δημοσιογράφοι, ζωγράφοι και λογοτέχνες , μεταξύ των οποίων οι Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, Νίκος Καζαντζάκης , Άγγελος Σικελιανός, Στρατής Δούκας και άλλοι επισκέφθηκαν το Άγιο Όρος για ποικίλους λόγους και καταγράφουν τα βιώματά τους σε ημερολόγια ή όπως εκφράστηκαν σε έργα καλλιτεχνικής δημιουργίας .

Προσκύνημα στο Άγιο Όρος

Ο γράφων είχε επισκεφθεί περί τα τέλη του Οκτωβρίου του 1980 το Άγιο Όρος, συγκεκριμένα το Πρωτάτο και την Ι. Μ. Σταυρονικήτα με φίλους συμφοιτητές του, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του ως φιλολόγου στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το ενδιαφέρον του αναθερμάνθηκε απρόσμενα μόλις τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, όταν ο Παναγιώτης Δημητρ. Κατάρας, διατελέσας μαθητής του (2012-2013) στο 1^ο Γενικό Λύκειο Αχαρνών και γείτονας, τού πρότεινε να μεταβεί μαζί του στο Άγιο Όρος. Αποδέχθηκε την πρόσκληση και ο Παναγιώτης Κατάρας ενήργησε ώστε να εξασφαλιστούν τα Διαμονητήρια στις Μονές και τα άλλα μοναστικά οικήματα που θα επισκεπτόμασταν, η διανυκτέρευσή μας σε ξενοδοχείο την πρώτη ημέρα στην Ουρανούπολη και η πληρωμή της σχετικής προκαταβολής.

Εν τω μεταξύ, στις 26 Ιουνίου, με ενέργειες του Παναγιώτη Κατάρα και του φίλου του, Γιώργου Βασιλ. Πουλακίδα, κατοίκου Αχαρνών, τέλεσε Αγιασμό στην οικία του γράφοντος ο π. Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης, από την Ακρόπολη Λευκωσίας ( η καταγωγή του πατέρα του, συγγενή του ήρωα της Ε.Ο.Κ.Α., Μιχαήλ Καραολή, είναι από το Παλαιχώρι Λευκωσίας και της μητέρας του από την κατεχόμενη Σκυλλούρα Λευκωσίας). Είναι υποτακτικός του Γέροντα Ακάκιου του Καυσοκαλυβίτη, κατά κόσμον Μιχαήλ Μελετίου, διατελέσαντος φιλολόγου στο 2^ο Γυμνάσιο Αχαρνών, πρόσφυγα εκ Βιτσάδας Αμμοχώστου, ο οποίος είχε κλείσει «τα μάτια του Αγίου μας Πορφυρίου». Στην τελετή παρευρίσκονταν ένοικοι της πολυκατοικίας και οι φίλοι Θεοφάνης Ευαγγέλ. Σταθάτος και Ιωάννης Γεωργ. Ρεκατσίνας με την οικογένειά του.

Εν τέλει , γίναμε δεκτοί κατά το διάστημα από 30 Ιουνίου μέχρι 7 Ιουλίου στις εξής Μονές και μοναστικά οικήματα: 1. Ι. Μονή Κουτλουμουσίου , 2. Σκήτη Αγίου Ανδρέου, 3. Μονή Αγίου Παύλου και 4. Μονή Βατοπαιδίου. Είχαμε μεταβεί οδικώς με το αυτοκίνητο του Γιώργου Πουλακίδα. Φτάσαμε το απόγευμα και διανυκτερεύσαμε στην Ουρανούπολη .Την επομένη, 1^η Ιουλίου 2024, λάβαμε τα Διαμονητήριά μας , διάρκειας τεσσάρων(04) ημερών. Μετά με πλοιάριο φτάσαμε στη Δάφνη και από εκεί στην Ι.Μ. Κουτλουμουσίου όπου μείναμε μια νύχτα. Είναι φημισμένη-μεταξύ άλλων -για την εικόνα της Παναγίας, «Φοβεράς Προστασίας». Καθηγούμενός της είναι ο Αρχιμανδρίτης Νικόλαος Κουτλουμουσιώτης . Επισκεφθήκαμε επίσης τον Γέροντα Γαβριήλ στο κελλί του Οσίου Χριστοδούλου και μας έδωσε την ευλογία του. Κατά διαστήματα του προσφέρει τις υπηρεσίες του ο Αντώνης Καραματσούκης, από το Πλατύστομο Φθιώτιδας, πνευματικό τέκνο του Οσίου Βησσαρίωνος του Αγαθωνίτη (1908-1991).

Πολύ κοντά στην είσοδο υπάρχει μια βελανιδιά που είχε φυτεύσει ο Άγιος Παϊσιος και φέρει έναν ξύλινο Σταυρό με επιγραφή. Πλησίον εκείνου του μέρους, στην Παναγούδα, μόνασε από το 1979 μέχρι τον θάνατό του (1994). Στις 03.00 -05.00 π.μ. αγρυπνία: κτύπημα ταλάντων, κωδωνοκρουσία, ψυχική ανάταση, ο ουρανός επί γης! Στις 2 Ιουλίου διαμείναμε στην Βατοπαιδινή κοινοβιακή Σκήτη (< Σκήτις -εως) των Αποστόλου Ανδρέου και Μεγάλου Αντωνίου στις Καρυές. Ο Δικαίος της είναι ο Γέροντας Νεκτάριος, διαδεχθείς τον Προηγούμενο Εφραίμ Ιερομόναχο (1956-2023), κατά κόσμον Γεώργιο Γκιλίκη εκ Φερών Έβρου, του οποίου ο τάφος βρίσκεται στον αύλειο χώρο. Ο υπεύθυνος της έκθεσης θρησκευτικών ειδών μας δώρισε βιβλίο με τον βίο του. Στις 3 Ιουλίου είχαμε μεταβεί με καραβάκι και εν συνεχεία με αυτοκίνητο που οδηγούσε μοναχός στην Ι.Μ. Αγίου Παύλου , της οποίας Ηγούμενος είναι ο Γέροντας Παρθένιος και είναι ξακουστή η εικόνα της, «Παναγία “Καθρέπτης”». Κυρίαρχη θέση έχουν ακόμη, δύο τεμάχια Τίμιου Ξύλου,  τα Τίμια Δώρα (χρυσός, λίβανος, σμύρνα) τα οποία είχαν προσφέρει οι τρεις Μάγοι στον Χριστό κ.α. Στις 4 Ιουλίου επιστρέψαμε στη Σκήτη των Αποστόλου Ανδρέου και Μεγάλου Αντωνίου. Το απόγευμα επισκεφθήκαμε στο κελλί του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, της Μονής Σιμωνόπετρας, τον Γέροντα Πρόδρομο, μετά από τηλεφώνημα του αγαπητού Θανάση Χρήστου, Καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και παιδικού του φίλου, από την περιοχή των Θεσπιών Θηβών. Λάβαμε την ευλογία του και μας δώρισε βιβλία του. Στις 5 και 6 Ιουλίου επισκεφθήκαμε την Ι.Μ. Βατοπαιδίου, με Ηγούμενο τον Γέροντα Εφραίμ, κατά κόσμον Βασίλειο Κουτσού, εκ της κατεχόμενης Περιστερωνοπηγής Αμμοχώστου, που μας έδωσε την ευλογία του και ένα Ημερολόγιο του 2024. Στη μονή Βατοπαιδίου εγκαταβιώνουν Κύπριοι Μοναχοί. Σε όλα τα Μοναστήρια υπήρχαν αγρυπνίες , γονυκλισίες των μοναχών , προσκύνηση λειψάνων και εικόνων από τους μοναχούς και εν συνεχεία από εμάς, τους λαϊκούς. Οι ιερείς δεν κοινωνούσαν , αν δεν είχε προηγηθεί εξομολόγηση. Ακολουθούσε το αντίδωρο και η πόση Αγιασμού με μικρά μεταλλικά ποτηράκια. Μέθεξη και μυσταγωγία. Η όλη ατμόσφαιρα κατανυκτική.

Τελειώνοντας ο γράφων θα ήθελε να ευχαριστήσει αφενός τις Μονές και τα άλλα μοναστικά οικήματα που επισκέφθηκε για την εγκάρδια φιλοξενία και όλα αυτά τα υπερκόσμια που βίωσε και αφετέρου τα ξεχωριστά παιδιά, τον μαθητή του, Παναγιώτη Κατάρα και τον φίλο του, Γιώργο Πουλακίδα, για την πραγματοποίηση του αλησμόνητου προσκυνήματος, προσδοκώντας ότι θα υπάρξουν και άλλα.

( Βλ. ενδεικτικά: « “Άξιόν εστί”: Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας “κοινή εφέστιος προστάτις” όλων των Αγιορείτικων Μονών», στο https://www.vimaorthodoxias.gr, 1 Φεβ 2021.

Λίλιος Κ. Λουκάς, ΄Αγιον Όρος. Προσκύνημα στο «Περιβόλι της Παναγίας». Άθως. Ιστορία και ταξίδι στην κορυφή(2.033m), κείμενα-φωτογραφίες, πλήρης οδηγός, Λιβαδειά: Λίλιος, γ΄ έκδοση, Μάρτιος 2024.

Ιερομόναχος Πρόδρομος, Αθωνικός Μελισσών. Τα εν Αγίω Όρει διακονήματα, εργόχειρα και εργαστήρια, Καρυαί : Ιερόν Σιμονοπετρικόν Κελλίον «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου», 2012.

Του ιδίου, Σαλώμη. Η μυστική εργάτις της αρετής, Καρυαί: Ιερόν Σιμονοπετρικόν Κελλίον «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου», 2019.

«Μια σπάνια συνέντευξη με τον σερ Στήβεν Ράνσιμαν , συγγραφέα της “Ιστορίας των Σταυροφοριών”. Το Βυζάντιο, οι Έλληνες και ο κόσμος», στα «Βιθυνιακά Χρονικά», τριμηνιαία έκδοση της « Αδελφότητας Βιθυνών» Νίκαιας, μέρος β΄, υπεύθυνη έκδοσης: Επίχαρις Μιχαηλίδου, φιλόλογος, έτος ΙΓ΄, τεύχος 48, Ιούλιος- Σεπτέμβριος 2024, σελ. 7-8.

Ο Γέροντάς μας Προηγούμενος Εφραίμ Ιερομόναχος( 1956- †2023),Καρυαί: Σκήτη Αποστόλου Ανδρέου και Μεγάλου Αντωνίου.

«Ο Γέρων Ακάκιος ο Καυσοκαλυβίτης για τον Άγιο Πορφύριο», στο https://www.orthodoxianewsagency.gr, 10 Οκτωβρίου 2019.

-Ο Όσιος Εφραίμ ο Κατουνακιώτης, Ημερολόγιο 2024, Κατουνάκια-Δάφνη: Ιερόν Ησυχαστήριον «Όσιος Εφραίμ ο Σύρος».

Ψάλτης Ηρακλής, «Έλληνες λογοτέχνες και το Άγιον Όρος», https://www.pemptousia.gr , 5 Ιουλίου 2021).