Του Ιωάννη Χρ. Ιακωβίδη*
Ένα από τα ερωτήματα που απασχόλησαν διαχρονικά τον καθημερινό άνθρωπο από της εμφανίσεώς του στον πλανήτη μας και -πολύ αργότερα – τη φιλοσοφία και την επιστήμη είναι κατά πόσο υπάρχει ζωή μετά θάνατο. Το διαδίκτυο παραθέτει χαρακτηριστικές και συγκλονιστικές μαρτυρίες ατόμων που μετέβησαν για ελάχιστο χρονικό διάστημα στο επέκεινα και μετά επανήλθαν, αλλάζοντας συνήθως τον πρότερο βίο τους. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν πιστεύουν στην αθανασία της ψυχής και θεωρούν ότι δεν συνεχίζουμε να ζούμε σε μία άλλη διάσταση και ότι έχουμε μόνο βιολογική γέννηση και θάνατο.
Η Νεκρώσιμος Ακολουθία του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (περίπου 676 –749), από την οποία παρατίθενται ενδεικτικά τα αποσπάσματα που ακολουθούν, αποτελεί πολύ σημαντικό εκκλησιαστικό κείμενο: « Ως άνθος μαραίνεται, και ως όναρ παρέρχεται, και διαλύεται πας άνθρωπος· (…) Πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα όσα ουχ υπάρχει μετά θάνατον· ου παραμένει ο πλούτος, ου συνοδεύει η δόξα · επελθών γαρ ο θάνατος, ταύτα πάντα εξηφάνισται.(…)» Περιλαμβάνονται αναμφισβήτητες αλήθειες τις οποίες συναισθανόμαστε κατά την τέλεση κηδειών αλλά λησμονούμε οι περισσότεροι αμέσως μετά…« Φεύγοντας» ο άνθρωπος, τίποτε δεν παίρνει μαζί του παρά μόνο τα αμαρτήματά του «εν λόγω ή έργω ή διανοία»,αν δεν έχουν συγχωρεθεί διά του μυστηρίου της Εξομολογήσεως.
Μια μεγάλη αόρατη σκάλα υπάρχει από τη γη μέχρι τον ουρανό. Ένα τάγμα δαιμόνων, τα τελώνια, βρίσκεται σε κάθε σκαλοπάτι, έχοντας ως σκοπό την αρπαγή κάθε ψυχής. Αυτά επιδεικνύουν στους αγγέλους καταγραμμένες τις κακές της πράξεις. Οι άγγελοι, αντίθετα, παρουσιάζουν τα καλά έργα , τα ζυγίζουν και λογομαχούν. Και αν αυτά είναι περισσότερα, τότε η ψυχή προχωρεί στο πιο πάνω σκαλοπάτι. Διαφορετικά, οι δαίμονες την γκρεμίζουν στο πυρ το εξώτερο. Εκεί οι κολασμένοι υποφέρουν τα πάνδεινα ενώ οι σωθέντες απολαμβάνουν τα αγαθά του παραδείσου. («Τα μυστήρια της άλλης ζωής» )
Ο Ιερομόναχος Γρηγόριος αναφέρεται στη « μνήμη του θανάτου» που αποτελεί
«ένα δώρο του Θεού στον άνθρωπο». Ο αββάς Ισαάκ θεωρούσε ότι η μνήμη αυτή «οδηγεί την ψυχή στην ζωή» μέσω της καταφρονήσεως του επίγειου κόσμου που είναι μάταιος και ψεύτικος . Ο διάβολος προσπαθεί να εγκλωβίσει τον άνθρωπο, ώστε να σκέφτεται μόνο τα υλικά αγαθά. Ο όσιος Φιλόθεος τόνιζε ότι «η μνήμη του θανάτου» οδηγεί σε εγκράτεια και είναι «μητέρα της προσευχής και των δακρύων». ( Ιερομόναχος Γρηγόριος)
Είναι γνωστή η ρήση « Άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων και άλλα Θεός κελεύει» . Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την προσευχή των Στάρετς της ΄Οπτινα: «(…) Όποιες ειδήσεις κι αν λάβω σήμερα , δίδαξέ με να τις δεχθώ με ηρεμία και με την ακλόνητη πεποίθηση ότι τίποτε δεν συμβαίνει , χωρίς να το επιτρέψεις Εσύ.(…) Στις απρόοπτες περιστάσεις μη με αφήσεις να ξεχάσω ότι όλα παραχωρούνται από σένα.(…) » ( Ημερολόγιον 2023)
Αντιλήψεις περί αθανασίας της ψυχής διαχρονικά
Ο Μιχάλης Κουτσός αναφέρει -ανάμεσα σε άλλα- ότι οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη αθανασία της ψυχής, ταρίχευαν το σώμα των νεκρών και άφηναν δίπλα τους τροφές. Οι Αρχαίοι Έλληνες συνόδευαν τους νεκρούς τους με κτερίσματα, τα αγαπημένα τους αντικείμενα. Στην λ ραψωδία της Οδύσσειας , τη « Νέκυια»( < νέκυς -νέκυος = νεκρός» ) ο Οδυσσέας μετέβη στον Άδη και συνάντησε την ψυχή του Τειρεσία , για να τον ενημερώσει σχετικά με τον τρόπο επανόδου του στην πατρίδα του.
Η ψυχή, κατά τον Αριστοτέλη, αποτελεί το «κινούν» αίτιο, ως παρέχουσα ζωή και κίνηση. Τα φυτά είναι φορείς θρεπτικής ψυχής, το ζωικό βασίλειο θρεπτικής και κινητικής και ο άνθρωπος διαθέτει επιπλέον και λογική ψυχή.
Ο Πλάτων, πραγματεύεται αυτά τα θέματα στα έργα του «Πολιτεία» , «Φαίδωνα» και «Γοργία». Από τη μελέτη των ανωτέρω σχετικών χωρίων συνάγεται , μεταξύ άλλων, ότι οι πρόγονοί μας θεωρούσαν ότι η ψυχή ήταν αθάνατη και ότι επιβαλλόταν τιμωρία, αναλόγως των αδικημάτων εκάστου, μετά την εκδημία του. Στα Τάρταρα κατέληγαν οι κακοί και οι καλοί απολάμβαναν τον παράδεισο στα νησιά των Μακάρων ή αλλιώς Ηλύσια Πεδία. Ο ίδιος φιλόσοφος πίστευε στην μετεμψύχωση των κακών σε κατώτερα ζώα, ανάλογα με τα πάθη τους, κατά τον επίγειο βίο τους.
Στην Καινή Διαθήκη η ανάσταση του Λαζάρου, φίλου του Ιησού Χριστού, επιβεβαιώνει (Κατά Ιωάννην ΙΑ,11-44), τη μεγάλη αλήθεια του Θεανθρώπου: « εγώ ειμι η ανάστασις και η ζωή». Πάσχα σημαίνει για τους Εβραίους «πέρασμα» και «διάβαση» των Εβραίων, απαλλαγή τους από την τυραννία και αιχμαλωσία εκ μέρους των Αιγυπτίων και τη μετάβασή τους στη Γη Χαναάν. Για τους Χριστιανούς, τον Γολγοθά και την Σταύρωση διαδέχονται η Ανάσταση και η αφθαρσία.
Πολύ αργότερα, στη δημοτική -νεοελληνική μας παράδοση , ο κάτω κόσμος αποτελεί την αρνητική φωτογραφία του επάνω κόσμου. Στην νεοελληνική παράδοση υπάρχει η αντίληψη ότι κάτω κόσμος δεν έχει την ωραιότητα της επίγειας ζωής, η οποία εκφράζεται μέσω πλήθους δημοτικών τραγουδιών. ( Μιχάλης Κουτσός)
Μια μεταθανάτια εμπειρία
Στο διαδίκτυο υπάρχουν και διηγήσεις ανθρώπων που βίωσαν μεταθανάτιες εμπειρίες, όπως του κ. Αργύρη Μήτση από το Κιλκίς που μετέβη στην κόλαση για λίγα λεπτά και επέστρεψε με θαυματουργό τρόπο. Είδε τον Άγιο Παϊσιο να του μιλά ,όταν έγινε το 2ο χειρουργείο καρδιάς, στο νοσοκομείο Παπαγεωργίου της Θεσσαλονίκης. Αποδεικνύει όλα αυτά με έγγραφα και αναφορές σε ονοματεπώνυμα ιατρών. «Πέθανα, πήγα στην κόλαση…») Βέβαια, ο εγωισμός τυφλώνει έναν άνθρωπο που αμφισβητεί ακόμη και αδιάψευστα τεκμήρια. Πολύ εύστοχα ο ποιητής, Κώστας Βάρναλης, παρατηρεί ότι «Θεριά οι ανθρώποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν./Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής./Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν».
Αφορμή για τη συγγραφή του ανωτέρω κειμένου αποτέλεσαν αφενός η πρόσφατη αιφνίδια εκδημία της πολυαγαπημένης του συζύγου, Νίκης Παναρέτου -Ιακωβίδου, στις 8 Ιανουαρίου 2025 και αφετέρου η πιο πάνω μεταθανάτια εμπειρία την οποία του απέστειλε ηλεκτρονικά ο Κύπριος ιερομόναχος π. Πορφύριος ο Αγιορείτης . ( Ο γράφων είναι και αισθάνεται Έλληνας και ορθόδοξος Χριστιανός λόγω της παιδείας που έλαβε στην Κύπρο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην έκτη τάξη του δημοτικού σχολείου γινόταν κάθε Σάββατο ερμηνεία ευαγγελικών περικοπών. Στην γειτονική εκκλησία των Αγίων Ομολογητών Λευκωσίας παρακολουθούσε Κατηχητικό από τη Β΄ τάξη μέχρι την Στ΄ και στον ναό του Αγίου Δημητρίου Ακροπόλεως , κατά τη διάρκεια της φοιτήσεώς του στο (εξατάξιο) Παγκύπριο Γυμνάσιο Αρρένων Κύκκου( ιδρυθέν από την Ιερά Μονή Κύκκου, ως θυγατρικό ,αρχικά, του ιστορικού Παγκυπρίου Γυμνασίου Λευκωσίας, του παλαιότερου της Μεγαλονήσου) . Τον ελκύει το πνευματικό φως της Καινής Διαθήκης (κυρίως των Ευαγγελίων). Τον συγκινούν οι Παραβολές του Κυρίου μας, Ιησού Χριστού, για τα θεολογικά τους μηνύματα και το απαράμιλλο γλωσσικό τους κάλλος, ιδιαίτερα αυτές της Κρίσεως ( την Κυριακή της Απόκρεω- Ματθ. κε΄ 31 – 46 ) και του Καλού Σαμαρείτη(Λουκ. ι΄ 25-37). Αυτά τα κείμενα είναι γραμμένα στην Ελληνιστική Κοινή , από την οποία προέρχεται η Κοινή Νέα Ελληνική, με συνδυασμό της Δημοτικής και της λόγιας μορφής της γλώσσας, κατά τον καθηγητή Γεώργιο Μπαμπινιώτη).
Βλέπε ενδεικτικά τα:
-Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, Η μετά θάνατον ζωή, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής, Ιούλιος 2009
–Βάρναλης Κώστας , «Οι πόνοι της Παναγιάς»
– Εμφανίσεις και Θαύματα των Αγγέλων, Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής, 2013, σελ.133
–Ημερολόγιον 2023. Καθημερινό Προσευχητάρι, Υπέρ ανεγέρσεως ιερού ναού Παμμεγίστων Ταξιαρχών Αχαρνών: Προσευχή των Στάρετς της Όπτινα, σελ. 5-6
-Η Μονή της Όπτινα και η Σκήτη της», στο http://www.diakonima.gr 3 Οκτωβρίου 2012:η Όπτινα απέχει από τη Μόσχα 250 χιλιόμετρα . To 1825 αποτελεί σημαντικό έτος για την αναγέννηση της Μονής.
-«Η ψυχή ζυγίζει 21 γραμμάρια». Η δημοφιλής θεωρία που προέκυψε από επιστημονικό πείραμα…», στο : http://www.mixanitouxronou.gr/i-psychi-zygizei-21-grammaria-to-peirama/
-Ιερομόναχος Γρηγόριος, «Η μνήμη θανάτου: δώρο Θεού»
,στο https://www.koinoniaorthodoxias.org , 24 Δεκεμβρίου 2020
-Ιερομόναχος Γρηγόριος, «Γίνεσθε έτοιμοι. Μία προσέγγιση στο μυστήριο του θανάτου». Άγιον Όρος 2014, σελ. 18
– Κουτσός Μιχάλης, «Η ζωή πριν και μετά τον θάνατο», στο https://www.pemptousia.gr, 5 Ιουλίου 2021
– «Πέθανα, πήγα στην κόλαση και ο Χριστός με γύρισε πίσω» , 21 Μαρτίου 2021
-«Συγκλονιστική μεταθανάτια εμπειρία! “Πέθανα και είδα τον παράδεισο και την κόλαση”», στο https://www.vimaorthodoxias.gr ,23 Μαϊου 2023
-«Τα μυστήρια της άλλης ζωής», στο https://www.koinoniaorthodoxias.org , 22 Φεβρουαρίου 2025
*Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, φιλόλογος, ιστορικός , πολιτικός επιστήμων και συγγραφέας
