Γ. Βάμβουκας: Ακμάζουσα Παραοικονομία και Αφανισμός Μεσαίας Τάξης

Του Γιώργου Βάμβουκα*

Πρόσφατα η ΑΑΔΕ (Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων) ανακοίνωσε ότι ξεκίνησε ελέγχους σε χιλιάδες φορολογούμενους, οι οποίοι στις φορολογικές δηλώσεις τους δήλωναν ετήσια εισοδήματα κάτω των 10.000 ευρώ, αλλά οι καταναλωτικές δαπάνες τους έφταναν μέχρι τις 300.000 ευρώ. Εντοπίστηκαν 440.000 φορολογούμενοι με μικρές ή τεράστιες διαφορές (αποκλίσεις) μεταξύ δηλωθέντων εισοδημάτων και καταναλωτικών δαπανών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΑΑΔΕ, υπάρχουν συμπολίτες μας που πραγματοποιούν ετήσιες καταναλωτικές δαπάνες που υπερβαίνουν τριάντα, σαράντα και πενήντα φορές το επίπεδο των ετήσιων εισοδημάτων που δηλώνουν στην εφορία. Ήδη οι φορολογικές αρχές ξεκίνησαν τον έλεγχο σε 20.000 κραυγαλέες περιπτώσεις φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής.

Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται χώρα με χαοτικές εισοδηματικές ανισότητες και εκτεταμένη έκνομη παραοικονομία. Εκατοντάδες χιλιάδες αετονύχηδες φορολογούμενοι πραγματοποιούν καταναλωτικές δαπάνες που είναι πολλαπλάσιες των δηλωθέντων εισοδημάτων τους. Διάγουν πλούσιο βίο, ενώ στην εφορία δηλώνουν ετήσια εισοδήματα χαμηλότερα των 5.000 ευρώ.

Αξιόπιστες ερευνητικές μελέτες συγκλίνουν στο ποσοτικό συμπέρασμα, ότι, τα παράνομα εισοδήματα που διακινούνται στο χώρο της παραοικονομίας (λαθρεμπόριο καυσίμων, τσιγάρων, ποτών, ρούχων, παιγνίων, κ.ο.κ., πορνεία, εμπορία-διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, αρχαιοκαπηλία, πλαστά έργα τέχνης, κ.λπ.), αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 40% του επίσημου ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν). Τα εισοδήματα που διανέμονται στο χώρο της άνομης παραοικονομίας δεν καταγράφονται στο επίσημο ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας.

Το 2023 το ονομαστικό ΑΕΠ της Ελλάδας ανήλθε σε 223 δις, υποδηλώνοντας έτσι ότι τα εισοδήματα από διάφορες έκνομες παραοικονομικές δραστηριότητες εκτιμώνται σε 90 δις ευρώ. Αν τα εισοδήματα της έκνομης παραοικονομίας υπολογίζονταν στους εθνικούς λογαριασμούς, τότε το 2023 το επίσημο ΑΕΠ της Ελλάδας θα υπερέβαινε τα 300 δις ευρώ.

Τα ποσοτικά δεδομένα του πίνακα προέρχονται από την ΑΑΔΕ και αφορούν την Φορολογία Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων (ΦΕΦΠ) βάσει του εντύπου Ε1. Ο όρος “φορολογούμενο νοικοκυριό” αντικατοπτρίζει το μέλος ή τα μέλη των οικογενειών που υποβάλλουν φορολογική δήλωση, ήτοι τον υπόχρεο και τη σύζυγο. Τα στοιχεία του πίνακα, από τη μια μεριά, καταδεικνύουν την φτωχοποίηση των Ελλήνων, και από την άλλη, καθρεφτίζουν το πελώριο μέγεθος της έκνομης παραοικονομίας στη χώρα μας. Οι στατιστικές διαπιστώσεις που πιστοποιούν την φτωχοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών σε συνθήκες διεύρυνσης των παράνομων παραοικονομικών δραστηριοτήτων είναι:

1) Η πρώτη ουσιώδης στατιστική παρατήρηση, είναι ότι την περίοδο 2010-2022 το συνολικό δηλωθέν εισόδημα φυσικών προσώπων βάσει του εντύπου Ε1 από 100,30 συρρικνώθηκε σε 84,21 δις ευρώ (€), που αντιστοιχεί σε ποσοστό μείωσης -16,04%.

2) Η δεύτερη αξιοπρόσεκτη διαπίστωση είναι ότι την περίοδο 2010-2022, το μέσο δηλωθέν εισόδημα των φορολογούμενων νοικοκυριών (υπόχρεος και σύζυγος) από 17.612 ελαττώθηκε σε 12.749 ευρώ. Άρα, την περίοδο 2010-2022 το μέσο δηλωθέν ετήσιο εισόδημα των φορολογούμενων νοικοκυριών μειώθηκε -27,61%!!

3) Την περίοδο 2010-2022 τα νοικοκυριά που δήλωσαν μηδενικά εισοδήματα από 379.650 αυξήθηκαν σε 659.258. Την περίοδο αυτή, τα φορολογούμενα νοικοκυριά που καταγράφηκαν με ετήσιο εισόδημα μικρότερο των 5.000 ευρώ από 1.172.114 εξακοντίστηκαν σε 2.413.645.

4) Οι οικογένειες που δήλωσαν ετήσια εισοδήματα μικρότερα των 10.000 ευρώ από 2.289.395 το 2010 αυξήθηκε σε 3.757.535 το 2022. Αυτή η στατιστική διαπίστωση υποδηλώνει, ότι, την περίοδο 2010-2022 τα φορολογούμενα νοικοκυριά με ετήσια εισοδήματα χαμηλότερα των 10.000 ευρώ από 40,2% έφτασαν στο σημείο να αποτελούν το 56,9% του συνολικού αριθμού των ελληνικών νοικοκυριών που υποβάλλουν φορολογικές δηλώσεις.

Οι ανωτέρω στατιστικές παρατηρήσεις που συνάγονται από τα στοιχεία της ΑΑΔΕ καταμαρτυρούν την επέκταση της φτώχειας σε εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες. Όταν τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι την περίοδο 2010-2022, ο αριθμός των οικογενειών που δηλώνουν στην εφορία ετήσιο εισόδημα χαμηλότερο των 5.000 ευρώ από 1.172.114 εκτοξεύτηκε σε 2.413.645, πασιφανές είναι ότι διαχρονικά το πέπλο της φτώχειας ολοένα και περισσότερο καλύπτει την ελληνική κοινωνία.

Το εύλογο ερώτημα που ανακύπτει από τη μελέτη των στοιχείων του πίνακα είναι: Ποιο είναι το εισοδηματικό κλιμάκιο που προσδιορίζει τη Μεσαία Τάξη της ελληνικής κοινωνίας; Με κριτήριο τη στατιστική λογική, “μεσαίος είναι αυτός που βρίσκεται στη μέση, που ισαπέχει από τα δύο άκρα”. Συνεπώς, η λέξη “μεσαίος” σημαίνει “το μέσο σημείο μιας κλίμακας”. Για παράδειγμα, το χιλιόμετρο υποδιαιρείται σε 1.000 μέτρα και άρα το πεντακοσιοστό μέτρο αποτελεί το μέσο σημείο. Επομένως, “Μεσαία Τάξη είναι το κοινωνικό στρώμα που βρίσκεται ανάμεσα στην ισχυρότερη και την ασθενέστερη οικονομική τάξη”.

Έστω ότι το εύρος του ετήσιου εισοδήματος ενός νοικοκυριού που ανήκει στη μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας είναι τα 24.000-30.000 ευρώ. Με βάση τα στοιχεία του πίνακα, το οικονομικό έτος 2022, φορολογητέο εισόδημα μεταξύ 24.000-30.000 ευρώ δήλωσαν μόλις 308.429 φορολογούμενα νοικοκυριά (υπόχρεος και σύζυγος). Και το σημαντικό ερώτημα που ανακύπτει είναι: Αν το εισοδηματικό κλιμάκιο 24.000-30.000 ευρώ αντιπροσώπευε τη μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας, είναι δυνατόν 308.429 νοικοκυριά, ήτοι μόλις το 4,67% των φορολογούμενων νοικοκυριών, να θεωρούνται ότι αποτελούν τη μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας; Αυτή η στατιστική επισήμανση επιβεβαιώνει, ότι, το εισοδηματικό κλιμάκιο βάσει του οποίου προσδιορίζεται η μεσαία τάξη της ελληνικής κοινωνίας, είναι εξαιρετικά δύσκολο ή μάλλον αδύνατον να οριοθετηθεί.

Στη συνέχεια θα αποδείξουμε ότι οι Έλληνες που μηνιαίως εισπράττουν τον θεσμοθετημένο κατώτατο μισθό των 780 ευρώ, χαρακτηρίζονται τυχεροί και υψηλά αμειβόμενοι. Έστω ότι έκαστος σύζυγος ενός νοικοκυριού εισπράττει από μια ιδιωτική επιχείρηση μηνιαίως τον κατώτατο μισθό των 780 €, που σημαίνει ότι το συνολικό ετήσιο εισόδημά του ανέρχεται σε 10.920 €. Δηλαδή, οι δύο σύζυγοι μαζί με τα δώρα Χριστουγέννων-Πάσχα και το επίδομα αδείας, συγκεντρώνουν ετησίως εισόδημα 21.840 €. Δοθέντος ότι ο αναλογούν άμεσος φόρος στα 10.920 € είναι 2.402 €, προκύπτει ότι το συνολικό καθαρό ετήσιο εισόδημα του νοικοκυριού υπολογίζεται σε 17.036 €, ήτοι 1.419,7 € το μήνα.

Το 2022, τα φορολογούμενα νοικοκυριά που δήλωσαν καθαρό εισόδημα μικρότερο των 17.036 € εκτιμώνται σε 5.393.282. Δηλαδή, το 81,65% του συνολικού αριθμού των φορολογούμενων νοικοκυριών (υπόχρεος και σύζυγος), που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό, έχει καθαρό ετήσιο εισόδημα χαμηλότερο των 17.036 €!! Εκεί κατάντησαν την Ελλάδα. Οι αμειβόμενοι με τον κατώτατο μισθό των 780 ευρώ να θεωρούνται προνομιούχοι.

Από την ανάλυση που προηγήθηκε, πασιφανές είναι ότι στην Ελλάδα έχουν σχηματοποιηθεί πλέον δύο κοινωνικές ταξικές διαστρωματώσεις. Το πρώτο κοινωνικό στρώμα είναι αυτό της έκνομης παραοικονομίας και των θεσιθήρων της οποιασδήποτε μορφής εξουσίας. Αυτή η κοινωνική κάστα αντιπροσωπεύει περίπου το 10% των νοικοκυριών. Το δεύτερο κοινωνικό στρώμα είναι ευρύτατο και στα ενδότερά του συναθροίζονται οι κοινωνικές τάξεις της ένδειας και του βιοπορισμού, που εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύουν το 90% των Ελληνικών νοικοκυριών. Σε αυτό το εκτενές κοινωνικό στρώμα συμπεριλαμβάνονται τα υποζύγια της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή μισθωτοί, συνταξιούχοι, τίμιοι ελεύθεροι επαγγελματίες και έντιμοι επιχειρηματίες, οι οποίοι κουβαλάνε στις πλάτες τους τα φορολογικά βάρη και ιδίως αυτά επί της άμεσης φορολογίας.

Όταν το 85% των ελληνικών νοικοκυριών δηλώνει στην εφορία ετήσια καθαρά εισοδήματα μικρότερα των 18.000 ευρώ, συνάγεται ότι εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες ζουν κάτω ή κοντά στα όρια της φτώχειας και η μεσαία κοινωνική τάξη είναι αδύνατον να οριστεί με εισοδηματικά κριτήρια. Πώς είναι δυνατόν να οριοθετηθεί με εισοδηματικά κριτήρια μεσαία κοινωνική τάξη στη χώρα μας, όταν 5.725.972 νοικοκυριά, δηλαδή το 86,69% του συνολικού αριθμού των φορολογούμενων νοικοκυριών, δήλωσε το 2022 καθαρά ετήσια εισοδήματα μικρότερα των 18.400 ευρώ;

Οφθαλμοφανές είναι ότι τα επίσημα στοιχεία της ΑΑΔΕ καταδεικνύουν πως επί σειρά ετών, συντελείται ο αφανισμός της μεσαίας κοινωνικής τάξης, ολοένα και περισσότερες οικογένειες διαβιούν σε συνθήκες φτωχοποίησης (ένδειας) και η έκνομη παραοικονομία ζει και βασιλεύει. Δυστυχώς, ανερμάτιστες κυβερνητικές οικονομικές πολιτικές μας έφτασαν στο τραγικό σημείο, οι αμειβόμενοι με τον κατώτατο μηνιαίο μισθό των 780 ευρώ να θεωρούνται τυχεροί και προνομιούχοι.

Ανάλυση Φορολογικών Δηλώσεων

Παρατηρήσεις: Πηγή των στοιχείων είναι η ΑΑΔΕ (Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων). Τα στοιχεία προέρχονται από τον πίνακα Π2. Ο αριθμός των φορολογουμένων αφορά τα φορολογούμενα νοικοκυριά. Με την ονομασία “φορολογούμενο νοικοκυριό” εννοούνται το μέλος ή τα μέλη του νοικοκυριού, δηλαδή ο υπόχρεος και η σύζυγος.

*Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών