Toυ Γρηγόρη Τσάλτα*
Από την 7η Οκτωβρίου 2023, εδώ και τέσσερεις μήνες, εκτυλίσσεται στην περιοχή της Γάζας μια τεράστια καταστροφή σε όλα τα επίπεδα. Η αρχική τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς με 1.140 νεκρούς άμαχους ισραηλινούς αλλά και 250 απαχθέντες/ομήρους, οδήγησε το Ισραήλ σε μια διαρκή παρανοϊκή επίθεση κατά των παλαιστινίων της Γάζας με αποτέλεσμα σε πρώτη φάση την τραγική απώλεια περισσότερων από 20.000 άμαχων παλαιστινίων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι γυναίκες και παιδιά, θύματα των ανελέητων βομβαρδισμών. Ο ίδιος αριθμός αναμένεται να πολλαπλασιαστεί και ενδεχομένως να ξεπεράσει και τις 100.000 ως αποτέλεσμα της απόλυτης υποβάθμισης του περιβάλλοντος, που έχει σχέση κυρίως με την έλλειψη πόσιμου νερού, κατάλληλων νοσοκομειακών και φαρμακευτικών υπηρεσιών περίθαλψης, αλλά και με την έλλειψη παροχής απαραίτητων υγειονομικών μέσων, που οδηγούν σε επικίνδυνες μολυσματικές ασθένειες και επιδημίες.
Παράλληλα, οι εν λόγω εχθροπραξίες έχουν οδηγήσει στην καταστροφή της κτηριακής υποδομής της συγκεκριμένης άκρως πυκνοκατοικημένης περιοχής της Γάζας με αποτέλεσμα, σήμερα να υπολογίζεται ότι το 50% περίπου των κτηρίων, περί τις 10.000 να έχουν πλήρως καταστραφεί. Αν υπολογίσουμε και την πλήρη σχεδόν καταστροφή των αστικών υποδομών της περιοχής τότε το λεγόμενο ανθρωπιστικό περιβάλλον έχει υποστεί ανυπολόγιστο πλήγμα. Αποτέλεσμα, ακόμη και η μελλοντική επαναφορά των παλαιστινίων που έχουν ήδη απομακρυνθεί να καθίσταται πλέον αδύνατη. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις παρατηρείται παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου το οποίο διακρίνει απόλυτα του άμαχους από τους ένοπλους, όπως και τους πολιτικούς από τους στρατιωτικούς στόχους. Έτσι, οι απώλειες τόσο σε επίπεδο αμάχων, όσο και πολιτικών στόχων, φαίνεται να είναι πολλαπλάσιες από όσες θα μπορούσαν να θεωρηθούν «φυσικά» θύματα των εχθροπραξιών, ή και παράπλευρες απώλειες.
Στη συνέχεια, ως απόλυτα σοβαρό θύμα με ανήκεστες μάλιστα βλάβες φαίνεται να καταγράφεται επίσης και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Και τα τρία στοιχεία της φύσης: νερό, έδαφος, αέρας, φαίνεται να έχουν πληγεί εξίσου σοβαρά από τους ανελέητους ισραηλινούς βομβαρδισμούς στην ευρύτερη περιοχή της Γάζας, αλλά και την εκτόξευση ρουκετών από την πλευρά της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ. Πρώτη επίπτωση, η δηλητηρίαση/νέκρωση του εδάφους με σημαντικές απώλειες σε επίπεδο χλωρίδας και πανίδας. Παράλληλα, η απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα εκατοντάδων χιλιάδων μετρικών τόνων διοξειδίου του άνθρακα, το 1/5 των οποίων οφείλονται και στις ρουκέτες της Χαμάς, έχουν επιβαρύνει την ατμόσφαιρα της ευρύτερης περιφέρειας της Μέσης Ανατολής και της νότιο-ανατολικής Μεσογείου[1], ενώ η συμμετοχή σε επίπεδο επιδείνωσης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής είναι εξίσου αξιόλογη και αφορά όλους. Σημειωτέον, ότι σε επίπεδο διεθνούς δικαίου των ενόπλων συγκρούσεων μια σειρά σημαντικών διατάξεων προβλέπουν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος[2], με κορυφαίο το άρθρο 35 (3) της Πρώτης Ενότητας του Τίτλου ΙΙΙ του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου Ι (Γενεύη 1977) στη Σύμβαση της Γενεύης της 21ης Αυγούστου 1949[3].
Τέλος, το δίκαιο της βιώσιμης ανάπτυξης προτρέπει τα κράτη στο σεβασμό του διεθνούς δικαίου κατά τη διάρκεια εξέλιξης των ενόπλων συγκρούσεων, παράλληλα με την προώθηση κάθε μορφής συνεργασίας για την αποφυγή υποβάθμισης του περιβάλλοντος, αφού ο πόλεμος είναι από τη φύση του καταστροφικός και για την ανάπτυξη[4]. Αποτέλεσμα, η καταστροφή των κατοίκων της Γάζας να θεωρείται πλέον απόλυτη τόσο από την οικονομική, όσο και την κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση.
[1] Βλ. αναλυτικότερα, Emissions from Israel’s war in Gaza have ‘immense’ effect on climate catastrophe, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2024/jan/09/emissions-gaza-israel-hamas-war-climate-change
[2] Βλ.αναλυτικότερα, Γρ. Ι. Τσάλτα, La Protection de l’Environnement pendant les Conflits Armes: les Défits Contemporains, στο St. Perrakis and M. Marouda (eds.) Armed Conflicts & International Humanitarian Law. 150 years after Solferino. Acquis and Prospects, publ. Ant. N. Sakkoulas, Athens, Em Bruyland/Bruxelles, Athens, 2009, pp 509 -522.
[3] …απαγόρευση της χρήσης πολεμικών μεθόδων και μέσων … που θα μπορούσαν να προκαλέσουν εκτεταμένες βλάβες, σοβαρές και διαρκείς στο φυσικό περιβάλλον.
[4] Βλ. Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών ( Ρίο 1992) για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, 24η αρχή.
*Ομ. Καθ. Διεθνούς Δικαίου, π. Πρύτανης Παντείου Παν/μίου
